با این حال همایون دارابی تحلیلگر بازار سرمایه بر این باور است که اعداد و ارقام اعلامی درباره میزان مشارکت مردم در بازار ارزهای دیجیتال، بیشتر جنبه تبلیغاتی برای جذب مشتریان جدید دارد و با توجه به قیمت بیت‌کوین و نرخ برابری دلار و ریال، امکان ورود تعداد زیادی از افراد جامعه ایرانی به این بازار مهیا نیست. او پیشنهاد می‌کند که بازار سرمایه به سرعت این بازار جدید را با ایجاد صندوق‌های ETF تحت نظارت و پوشش خود درآورد تا از ریسک‌های آن کاسته شود.
در روزهای پایانی بهمن‌ماه سال جاری که نرخ بیت‌کوین در بازار جهانی رکوردهای پیاپی را ثبت می‌کرد، رییس کل بانک مرکزی در صفحه شخصی اینستاگرام خود نوشت: «در سال‌های اخیر مباحث متعددی درباره نسبت بانک‌های مرکزی و رمزارزها و رمز پول‌ها در جهان مطرح شده است. خصوصا نحوه تنظیم‌گری رمزارزها و نسبت آنها با سیاستگذاری پولی و ارزی از مباحث پرچالش این حوزه است.» عبدالناصر همتی افزوده بود: «طی دو سال گذشته، تشکیل جلسات بررسی و قاعده‌گذاری در بالاترین سطوح سیاستگذاری‌های اقتصادی جهان درباره رمزارزها بارها تکرار شده و الگوی مواجهه با این پدیده، با اهداف متفاوت مورد بررسی قرار گرفته است. ازجمله اهداف بانک‌های مرکزی مختلف، افزایش کنترل در خصوص انتقال اعتبار، بین‌المللی کردن ارز ملی و حتی تغییر در معماری سیستم پولی است.
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران هم با بررسی این روند جدید جهانی و متمرکز شدن بر الگوهای مختلف در پی انتخاب بهترین راهبرد ممکن در این حوزه است و ویرایش اولیه سند جامع رمز پول را تهیه کرده است.» وی همچنین تاکید کرده بود: «از همکارانم در ادارات ذی‌ربط بانک مرکزی خواسته‌ام بر اساس اقدامات انجام شده، مقررات انتشار رمز پول بانک مرکزی را بررسی و جهت تصمیم‌گیری ارائه کنند تا امکان استفاده از نتایج آن در سیاستگذاری پولی فراهم آید.» این در حالی است که سال گذشته نیز با افزایش فشارهای اقتصادی بین‌المللی، بازار رمزارزها به عنوان پلی برای عبور از تحریم‌های پولی و بانکی مورد توجه قرار گرفته بود و حتی وزارت صمت مجوز ورود ماینرها به کشور را نیز صادر کرده بود. در آن زمان این اقدامات تنها در حوزه کلان مورد توجه قرار می‌گرفت. اما این روزها و با افزایش تبلیغات در رسانه‌های داخلی و خارجی که بر روند صعودی بیت‌کوین در بازار جهانی متمرکز شده‌اند، توجه مردم نیز به سمت این بازار جلب شده است؛ روندی که گفته می‌شود ممکن است به خروج ارز و پول از کشور منجر شود و در این صورت بخش اعظم این خروجی از منابع بازار سرمایه خواهد بود.
چالش ورود توده‌واری به بازارها
شاهین چراغی روز گذشته با انتشار پیامی در صفحه شخصی خود در توئیتر اعلام کرد: «با توجه به ریزش ۱۹ درصدی بیت‌کوین در هفته گذشته، کسانی که با عملکردهای نادرست، دانسته و ندانسته باعث شدند اعتماد مردم از بازار سرمایه سلب شود و حجم نقدینگی عظیمی از منابع این مردم بدون شناخت از نوسانات ذاتی رمزارزها وارد آن بازار شود، امید می‌رود روزی متوجه شوند چه آسیبی به اقتصاد وارد کردند.» تحلیلگران اقتصادی مهم‌ترین ریسک سرمایه‌گذاری در این بازار را عدم آشنایی اغلب صاحبان سرمایه با سازوکار بازار ارزهای دیجیتال، نبود نظارت‌های قانونی بر روند استخراج آن و مشکلات نقل و انتقال پول می‌دانند. با این حال گفته می‌شود عده‌ای از سهامداران بازار سرمایه که از رشد دوباره بورس ناامید شده و طی ماه‌های اخیر به خارج کردن نقدینگی خود از بازار سرمایه اقدام کرده بودند، حالا به بازار رمزارزها ورود کرده‌اند؛ بازاری که مکان مشخصی ندارد و در واقع در بستر اینترنت شناور است. طی سال‌های گذشته رشد بازار رمزارزها و معرفی آن در سطح بین‌المللی از یک سو و تحریم‌های مالی و پولی ایران از سوی دیگر موجب شد تصمیم‌گیران اقتصادی به ورود استخراج‌کنندگان ارزهای دیجیتال به کشور روی خوش نشان دهند.
از آنجا که نرخ انرژی به ویژه برق در ایران نسبت به دیگر کشورها در پایین‌ترین سطح ممکن قرار دارد، روند ورود ماینرها به کشور با سرعت زیادی طی شد. با این حال در سال جاری با افزایش بی‌سابقه نرخ بیت‌کوین در بازار جهانی این سرمایه‌گذاری در جامعه ایرانی هم طرفدارانی پیدا کرده است. اما ورود به این بازار نیز همچون بازار سرمایه بدون آموزش و آگاهی طی می‌شود. از همین رو کارشناسان اقتصادی نسبت به روند سرمایه‌گذاری در بازار رمزارزها هشدار می‌دهند و خواستار رویکرد آموزشی و نظارتی در این بازار جدید هستند تا رفتار توده‌وار سرمایه‌گذاران مجددا در این بازار نیز تکرار نشود. این رفتار از سال گذشته بازیگران بازار سرمایه را متحمل زیان شدیدی کرده بود و حالا ممکن است تبدیل به چالشی جدید در بازار رمزارزها شود؛ روندی که در صورت تداوم می‌تواند خروج سرمایه‌ها از کشور و آسیب جدید اقتصادی را در پی داشته باشد. در همین حال بازار ارز دیجیتال که هنوز قربانی تقسیم‌بندی‌های سیاسی نشده است می‌تواند در صورت ورود جدی ایران، سهم قابل توجهی از تامین مالی را برای کشور انجام دهد. در این میان بازار سرمایه می‌تواند نقش پررنگی را ایفا کند و به بستری برای معامله رمزارزها بدل شود.
ایجاد صندوق رمزارز در بازار سرمایه
همایون دارابی* – مساله رمزارزها را باید از دو منظر استخراج و استفاده افراد از آنها و نیز برنامه‌ریزی کلان مورد توجه قرار داد. اگرچه استخراج و استفاده از رمزارزها برای مقاصدی مانند دور زدن تحریم‌ها خوب است اما بحث خرید و فروش آن در فضایی بسیار پرخطر و بدون هر گونه نظارتی اتفاق می‌افتد و به همین خاطر سرمایه‌گذاری با ریسک بالا محسوب می‌شود. وقتی خودرو یا ملکی را که تحت نظارت‌های قانونی هم قرار دارند معامله می‌کنید همچنان ممکن است مورد کلاهبرداری قرار بگیرید. حالا این فضا را با خرید و فروش یک کد اینترنتی مقایسه کنید که تا چه میزان می‌تواند سرمایه شما را در معرض خطر قرار دهد و در واقع چه فضای پرریسکی را ایجاد می‌کند.
از همین رو فضای بازار رمزارزها برای این بخش یعنی خرید و فروش و سرمایه‌گذاری به هیچ عنوان برای افراد عادی مناسب نیست. البته در این میان آمارهای زیادی درباره ورود افراد به این بازار ارائه می‌شود که من فکر نمی‌کنم تا این میزان شخص وارد بازار شده باشد. واقعیت این است که مراکز خرید و فروش ارزهای دیجیتال چون مورد بررسی رسمی هم قرار نمی‌گیرند برای اینکه مشتری جذب کنند یکسری آمارها و اطلاعات جعلی را منتشر می‌کنند در حالی که آمارهای واقعی نشان می‌دهد میزان ورودی افراد به بازار رمزارزها بسیار کمتر از آن مقداری است که توسط برخی محافل اعلام می‌شود. در واقع باید توجه داشت که تعداد افرادی که در جامعه ما بتوانند یک بیت‌کوین را به مبلغ ۵۰ هزار دلار که معادل ریالی آن- با دلار ۲۵ هزار تومانی- یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون تومان می‌شود، خریداری کنند بسیار کم است و به ندرت فردی چنین سرمایه‌ای را در این بازار پرریسک سرمایه‌گذاری که قابل لمس و راستی‌آزمایی هم نیست هزینه می‌کند. به همین خاطر است که من فکر می‌کنم بخش بزرگی از فضایی که درباره رمزارزها ایجاد شده، تبلیغات و شانتاژ خبری صاحبان منافع یا همان دلال‌هایی است که در این وضعیت به دنبال مشتری می‌گردند و در واقع به هیچ وجه این آمار واقعی نیست و صحت ندارد. دوم اینکه به هر حال این بازار جدید یکی از مسائلی است که در آینده مشکلات زیادی را ایجاد خواهد کرد و اگر افراد مورد کلاهبرداری هم قرار نگیرند دست کم با مشکلات بسیاری در حوزه مالیات و نقل و انتقال پول خود مواجه خواهند شد. مضافا اینکه اگر به خروج ارز از کشور منجر شود، به اقتصاد ملی نیز آسیب زیادی وارد خواهد کرد. اما در حوزه بازار سرمایه می‌توان گفت که رمزارزها برای این بازار هم می‌توانند تهدید باشند و هم می‌توانند به عنوان فرصت تلقی شوند. در حال حاضر بسیاری از کشورها به این مساله ورود و روی ایجاد صندوق‌های قابل معامله رمزارزها کار کرده‌اند. ما هم در مجموعه سبدگردانی این درخواست را به سازمان بورس ارائه داده‌ایم تا به جای اینکه مردم در محیط‌های غیرشفاف اقدام به خرید رمزارزها کنند، تحت نظارت نهادهای نظارتی و سازمان بورس در یک صندوق رمزارزی که با واحدهای ریالی معامله می‌شود دادوستد کنند و عملا سرمایه خود را در اختیار اقتصاد کشور قرار دهند. در این صورت این معاملات شفاف بوده و مالیات و حقوق دولتی آن مشخص است. همچنین ریسک ندارد و تحت نظارت هم انجام می‌شود. البته از طرف وزارت صمت مجوز استخراج رمزارز صادر شده و از طرف دیگر هم به دلیل تحریم‌ها، واردکنندگان و صادرکنندکان ما بعضا از این ابزار استفاده می‌کنند اما اینکه بین دو مرحله استخراج این رمزارزها و استفاده از آن، نهادهای قانونی وجود ندارد، خلأ عمده‌ای است. اگر سازمان بورس و بانک مرکزی کمک کنند صندوق رمزارز ایجاد شود و خلأ بین این دو مرحله را پر کند و بین استخراج و استفاده از ارز دیجیتال پلی بزند، می‌تواند حتی به تعمیق بازار هم کمک کند. در همین حال ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد و می‌تواند در صورت رفع تحریم‌ها از خارج از کشور هم سرمایه جذب کند. در حال حاضر رگولاتور بورس تورنتو اجازه داده که صندوق ETF رمزارز ایجاد شود که در این صورت از تمامی جهان بخشی از پول‌ها به آن سمت جذب می‌شود. البته ما به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانیم از این ابزارها در سطح بین‌المللی تامین مالی یا نقدینگی کنیم یا جذب منابع انجام دهیم اما دست کم می‌توانیم از خروج ارز از کشور جلوگیری کنیم؛ ارزی که در حال حاضر به شدت به آن نیازمندیم.
* تحلیلگر بازار سرمایه