در همین ارتباط مدیرعامل فرابورس ایران نیز روز گذشته اعلام کرد به کلی طرفدار حذف دامنه نوسان است؛ این اظهارات پس از آن بیان می‌شود که رییس سازمان بورس، وزیر اقتصاد و برخی اعضای شورای عالی بورس هم طی دو ماه گذشته از حذف یا افزایش دامنه نوسان در بازار سرمایه سخن گفته‌اند. با این حال نمی‌توان از دیگر عوامل موثر بر معاملات بازار سرمایه از جمله کاهش نرخ دلار، دورنمای همچنان مبهم احیای برجام و چگونگی رفع تحریم‌ها از جمله تحریم‌های پولی و بانکی، نرخ بالای بهره بانکی و بین‌بانکی، تداوم فروش سنگین اوراق دولتی در بازار و همچنین انتخابات ریاست‌جمهوری چشم پوشید. همایون دارابی- تحلیلگر بازار سرمایه- در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» دو دلیل اصلی روند کنونی معاملات در بازار را سایه سنگین برجام و نرخ همچنان بالای بهره بانکی عنوان می‌کند. او همچنین بر این باور است که به دلیل اندک بودن نقدینگی فعال در بازار سرمایه ایران، فعلا نمی‌توان از حذف دامنه نوسان سخن گفت.
روز شنبه ارزش معاملات خرد بازار سرمایه به سطح دو هزار و ۸۲۷ میلیارد تومان کاهش یافته بود که در مقام ششم کمترین میزان معاملات خرد بازار از ابتدای سال گذشته قرار داشت. بازار سرمایه این روند را روز گذشته نیز ادامه داد به نحوی که ارزش معاملات با کاهش چشمگیر بیش از ۸۰۰ میلیارد تومانی مواجه شد. گفتنی است سد بعدی مربوط به بیست و یکم دی‌ماه سال ۹۸ است که ارزش معاملات خرد بازار سرمایه به سطح هزار و ۳۴۲ میلیارد تومان کاهش یافته بود. در صورتی که حمایت جدی از بازار صورت نگیرد و ریزساختارهای آن اصلاح نشود، خطر ثبت رکوردهای منفی جدید در بازار سرمایه وجود خواهد داشت. گفته می‌شود یکی از مهم‌ترین ریزساختارهایی که روند معاملات بازار را به این مسیر کشانده، دامنه نوسان نامتقارن است. نامتقارن کردن دامنه نوسان ابتدا با هدف کاهش شتاب ریزش بازار صورت گرفت اما عملکرد دو روز گذشته بازار نشان می‌دهد روند ریزشی مجددا سرعت گرفته و بازار را با رکود معاملاتی جدی مواجه کرده است. در همین ارتباط، مدیرعامل فرابورس در گفت‌وگو با ایرنا اظهار کرده است: «بحث ریزساختارها مانند تغییر دامنه نوسان می‌تواند به لحاظ روانشناسی تا حدی کنترل و کمک‌کننده به بازار باشد زیرا مردم از این طریق تصور می‌کنند که سهام آنها در جهت روند صعودی با رشد زیادی همراه می‌شود و در جهت منفی کمتر افت خواهد کرد. به لحاظ کارشناسی مدافع برداشته شدن دامنه نوسان هستم اما این اقدام باید در شرایط خاص رخ دهد تا فرصت بیشتری را به مردم برای تحلیل بدهد. در مورد باز شدن یا حذف دامنه نوسان باید دو نکته مدنظر قرار گیرد؛ ممکن است زمانی اعلام شود که برای بهبود وضعیت بازار دامنه نوسان حذف شود یا دامنه نوسان وجود داشته باشد اما میزان نوسان آن به ۱۰ درصد افزایش پیدا کند. در این زمان و بین دو گزینه موجود، برداشته شدن دامنه نوسان را انتخاب می‌کنم.» امیر هامونی افزوده است: «تا مدت‌زمانی در تابلو ج بازار پایه دامنه نوسان وجود نداشت، اما تابلو ب با دامنه نوسان ۱۰درصدی همراه بود؛ تحت این شرایط تابلو ب که دارای محدودیت نوسان بود نوسان بیشتری را نسبت به تابلو ج تجربه کرد که هیچ دامنه نوسانی را نداشت.» حذف دامنه نوسان یا افزایش آن، بحثی قدیمی در بازار سرمایه ایران است اما به نظر می‌رسد طی هفته‌های گذشته روند جدی‌تری گرفته است به ویژه آنکه شورای عالی بورس در پایان سال گذشته اختیار تعیین دامنه نوسان را به سازمان بورس که به حذف یا افزایش دامنه نوسان تمایل دارد، واگذار کرده است.
سایه نرخ بهره بر سر بازار
همایون دارابی- تحلیلگر بازار سرمایه- در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با بیان اینکه دامنه نوسان و تغییرات مربوط به ریزساختارها، تغییرات شدید بنیادین در اقتصاد و بازار سرمایه ایجاد نمی‌کنند، اظهار می‌کند: «آنچه در حال حاضر می‌تواند تغییری بنیادین ایجاد کند، تعیین تکلیف برجام و نرخ دلار و همچنین مساله نرخ سود بانکی است. این دو موضوع در حال حاضر بازار سرمایه را به شدت آزار می‌دهد و در صورتی که این دو موضوع حل شوند، مسائل دیگر فرعی محسوب می‌شوند.» او در ادامه تصریح می‌کند: «همان طور که می‌دانید دلیل اجرای دامنه نوسان نامتقارن، مهار هیجان در بازار بود. اگر این دامنه کاهش نمی‌یافت شاید در حال حاضر، شاخص کل به کمتر از یک میلیون واحد رسیده بود و می‌توانست به بازار فشار وارد کند. به نظر من تا زمانی که اقتصاد ما در آن دو مساله اصلی یعنی نرخ بهره و نرخ دلار (در نتیجه سرنوشت برجام) به جمع‌بندی نرسیده است و از سوی دیگر چشم‌انتظار برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری تا کمتر از ۸۰ روز دیگر و روشن شدن سیاست‌های اقتصادی دولت بعدی است، این دامنه نامتقارن باید حفظ شود. در غیر این صورت هیجان می‌تواند آسیب جدی را به بازار وارد کند.» دارابی با اشاره به کاهش چشمگیر حجم معاملات تاکید می‌کند: «دلیل اصلی این روند نیز عدم تعادلی است که نرخ بهره ایجاد کرده است. نرخ بهره عملا پول‌ها را به سمت بانک می‌کشد و در آن بخش هم هزینه نیازهای دولت در پوشش کسری بودجه می‌شود. دولت نرخ بهره را تا حد بی سابقه‌ای بالا برده، وام گرفته و بدهی بانک‌ها را هم با سهام تسویه کرده است. در حال حاضر دولت همچنین فروش اوراق را به سرعت جلو می‌برد. مساله اساسی همین مورد کسری بودجه دولت و عدم تعادل در نرخ بهره است که باعث شده نقدینگی در بازارها کاهش یابد. در همین حال مشکل عمده دیگر سیاست انقباضی شدیدی است که دولت در پیش گرفته تا به ویژه در ماه‌های پایانی حضور در پاستور، تورم را به شکل ملموسی کاهش دهد و شانس کاندیدای نزدیک به خود را افزایش دهد.»
افزایش نقدینگی بورس؛ پیش‌زمینه حذف دامنه نوسان
این تحلیلگر بازار سرمایه در ارتباط با حذف دامنه نوسان بیان می‌کند: «بورس‌هایی که دامنه نوسان را حذف کرده‌اند، بورس‌هایی هستند که از نظر میزان نقد فوری که در اختیار بازار است بسیار قوی هستند. بورس‌هایی هستند که به بازار سرمایه جهانی متصل هستند. اما در بورس ما متاسفانه از آنجا که بخش خصوصی همواره کوچک بوده است، ارزش شرکت‌ها نسبت به ارزش شرکت‌های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و نقد آزادی که در اختیار بازار سرمایه است بسیار پایین است. به همین دلیل هیچ وقت نمی‌توانیم درصدی از بازار سرمایه کشور را نقد کنیم مگر آنکه کاهش شدید قیمت‌ها را به دنبال داشته باشد.» دارابی تاکید می‌کند: «قبل از حذف دامنه نوسان باید برای میزان سطح نقد فعال بازار فکری شود؛ در غیر این صورت اگر نقد فعال بازار چه از طریق توسعه صندوق‌ها یا سرمایه‌گذاری‌ها و افراد حقیقی بالا نرود، ممکن است قیمت‌ها دچار نوسانات بسیار شدیدی شوند. به عنوان مثال ممکن است در یک روز مشاهده کنید که قیمت سهمی ۵۰ درصد افزایش می‌یابد و فردای همان روز ۷۰ درصد افت می‌کند. زیرا پول کافی برای آنکه بتوان قیمت‌ها را در یک محدوده ارزش منطقی پایدار نگه داشت وجود ندارد. باید آنقدر در بازار پول آزاد وجود داشته باشد که هر زمان فروشنده‌ای ورود کند بتوان سهام او را در قیمت متعادل خریداری کرد. در غیر این صورت نرخ سهام به شدت کاهش می‌یابد. در همین زمان اگر مثلا سهام عدالت آزاد شود، ممکن است افراد سهام فولادی این سبد را به قیمت بسیار پایین بفروشند اما چه کسی قرار است ۵ یا ۱۰ هزار میلیارد سهم فولاد را خریداری کند وقتی که هیچ فردی چنین نقدینگی ندارد؟ به همین دلیل است که تاکید می‌کنم پیش زمینه حذف دامنه نوسان این است که پول بسیار زیادی در بازار وجود داشته باشد.»
کاهش ریسک با افزایش تدریجی دامنه نوسان
او در ادامه عنوان می‌کند: «ما می‌توانیم حجم مبنا را در حال حاضر حذف کنیم. حجم مبنا یک مساله زائد و بی‌فایده در بازار سرمایه است. در مورد دامنه نوسان هم می‌توانیم هر شش ماه دو درصد به دامنه اضافه کنیم تا در طولانی مدت پیش روی کنیم. در همین حال می‌توانیم مدلی که بازار ترکیه اجرا کرده است را در پیش بگیریم. در بازار ترکیه دو زمان معاملاتی صبح و عصر وجود دارد و هر روز هم این دو بخش یک دامنه نوسان معاملاتی دارند. به عنوان مثال ممکن است در نوبت صبح دامنه نوسان ۵ درصد باشد و در نوبت بعد از ظهر هم یک ۵ درصد دیگر دامنه نوسان اجرا شود. می‌توان در بازار سرمایه ایران هم چنین اقداماتی را اجرایی کرد و اگر بازار به تعادل نسبی رسید می‌توان در مورد آن بحث کرد.» دارابی اضافه می‌کند: «بازار سرمایه تا انتخابات ریاست‌جمهوری در فاز نوسانی باقی خواهد ماند.»