در آخرین روز معاملاتی هفته گذشته شاخص بورس مجددا رشد کرد و ارزش معاملات خرد نیز سه هزار و ۱۶۳ میلیارد تومان شد که نسبت به ابتدای هفته افزایش ملموسی نشان می‌داد. با این حال در مقابل ۳۹ نماد با صف خرید ۵۴۲ میلیارد تومانی، ۳۴۱ نماد به ارزش چهار هزار و ۲۲۵ میلیارد تومان همچنان در صف فروش قرار داشتند. مقایسه این اعداد نشان می‌دهد که صفوف فروش سنگین در بازار سرمایه را می‌توان یکی از مشکلات کنونی معامله‌گران و موانع اصلی در راه رشد بورس دانست.
گر چه از تزریق نقدینگی به عنوان یکی از راهکارها بهبود وضعیت بازار و تقویت سمت تقاضا یاد می‌شود اما در همین حال گفته می‌شود مادامی که نمادهای گرفتار در صف فروش اصلاح قیمت را تجربه نکرده و به سطح ارزنده نرسند، ورود نقدینگی نیز کمکی به آنها نخواهد کرد. سنگین شدن صفوف فروش بازار طی ماه‌های اخیر هیجان فروش در بازار را به شدت افزایش داده و ترس را در میان معامله‌گران حاکم کرده است. به نحوی که حتی سهامداران خرد در نمادهای ارزنده نیز با نگاه به غلبه صفوف فروش در بازار، تصمیم به خروج هیجانی گرفته‌اند و از همین رو نمادهای ارزنده نیز متحمل زیان و فشار شده‌اند. از همین رو اهالی بازار سرمایه راهکارهایی را برای خروج بازار از وضعیت کنونی و کاهش فشار فروش پیشنهاد می‌کنند. یکی از تازه‌ترین پیشنهادهای مطرح شده، ایجاد بازار جبرانی برای آن دسته از سهامدارانی است که به هر قیمت و شرایطی تصمیم به خروج از نمادهای قفل شده دارند. گفته می‌شود در این بازار، سهام بدون محدودیت‌های بازار اصلی از جمله دامنه نوسان، حجم مبنا و مواردی از این دست معامله می‌شود و از همین رو به نماد کمک می‌کند تا در معاملات بازار اصلی با صف فروش سبک‌تر حاضر شود. بدین ترتیب هیجان فروش سهم در بازار اصلی نیز کاهش خواهد یافت. با این حال گفته می‌شود به دلیل عدم اثرگذاری این معاملات در قیمت پایانی سهم، بازار جبرانی به اصلاح قیمت نمادهای غیرارزنده منجر نخواهد شد.
کاهش صفوف فروش از ۲ مسیر
احمد اشتیاقی کارشناس بازار سرمایه در گفت‌و‌گو با «جهان‌صنعت» معضل اصلی حال حاضر بازار را تعداد بالای نمادهایی می‌داند که در صف فروش ققل شده‌اند و ظاهر بازار را هم تحت تاثیر قرار داده‌اند. او عنوان می‌کند: «این نمادها نمی‌گذارند بازار به تعادل برسد زیرا تعداد این صفوف فروش از حد طبیعی بیشتر است؛ باید اقدامی صورت گیرد که این نمادها به نقاط تعادلی برسند.» اشتیاقی می‌گوید: «به نظر من از امروز می‌توانیم شاهد رقم خوردن تغییراتی در بازار باشیم. حجم مبنا از امروز به شدت کاهش یافته و از پنج میلیارد تومان قبلی به ۱/۵ میلیارد تومان رسیده است. انتظار داریم از امروز برخی نمادهایی که گرفتار صفوف فروش هستند با توجه به تغییر حجم مبنا و دامنه نوسان، بهبود یابند. این رویه بسیار خوبی برای رها شدن نمادها از صفوف فروش است. اما حالا صحبت از این است که اگر با همین اقدامات هم بازار متعادل نشد باید چه اقدامی کرد؟» این کارشناس بازار سرمایه می‌افزاید: «دستورالعمل‌های جدید حجم مبنا و دامنه نوسان ممکن است کمک کند به عنوان مثال ۲۰ درصد از نمادها از صف فروش خارج شوند اما باید برای بقیه نمادهایی که قفل می‌مانند چه کرد؟ حل این مشکل از دو مسیر میسر است. یکی تغییر گره معاملاتی و دیگری بازار جبرانی.» او توضیح می‌دهد: «پیش از این سازمان بورس دستورالعمل گره معاملاتی را به نحوی تغییر داد که نماد با معامله یک سهم هم بتواند قیمت را اصلاح کند. بر اساس دستورالعمل گره معاملاتی اگر یک نماد پنج روز در صف فروش باشد روز ششم مشمول مقررات گره می‌شود. در این صورت دامنه نوسان آن دو برابر می‌شود اما حجم مبنای آن به قوت خود باقی است. بر اساس این دستورالعمل در شرایط اخیر بازار سرمایه اتفاق موثری نمی‌افتاد. به همین دلیل سازمان بورس دستورالعمل گره را به این نحو اصلاح کرد که اگر یک سهم از نماد هم معامله شود، مشمول اصلاح قیمتی باشد. فعالان بازار و افرادی که به نوعی در این سهام قفل شده قرار داشتند اظهار کردند که این اقدام باعث می‌شود که سهام قفل شده با شتاب اصلاح شود و از آنجا که بخشی از صف فروش دچار هیجان غیرواقعی است با این دستورالعمل مخالفت شد و سازمان هم اجرای آن را متوقف کرد.
اما از آن زمان هم هیچ اتفاق خاصی در بازار نیفتاده است. در حالی که به نظر من این تغییر در دستورالعمل گره معاملاتی می‌تواند راهکار مناسبی باشد.» این کارشناس بازار سرمایه با اشاره به پیشنهاد بازار جبرانی اظهار می‌کند: «عده‌ای نیز بر این باورند که به جای تغییر در گره معاملاتی که ممکن است شاخص را دچار روند نزولی کند و هیجان فروش را افزایش دهد، بعد از ساعت معاملاتی یک بازار جبرانی را مثلا به مدت ۳۰ دقیقه راه‌اندازی کنیم که در آن بازار، سهامدارانی که به دنبال خروج از یک سهم هستند بتوانند بدون محدودیت دامنه، حجم و دیگر مقررات معاملاتی جاری در بازار اصلی اقدام به فروش کنند. به این ترتیب فروشندگان دیگر در صف فروش نماد نمی‌مانند و این سهم‌ها نیز از فردای خروج این فروشندگان با این حجم مبنای جدید و دامنه منفی و مثبت پنج درصد به سرعت به نقاط تعادلی می‌رسند.
بنابراین نیازی نیست قیمت را با تغییر دستورالعمل گره معاملاتی کاهش دهیم. افرادی که معتقدند سهم ارزنده است در آن می‌مانند و افرادی که ترسیده‌اند هم از سهم خارج می‌شوند و به این ترتیب فروش‌های هیجانی تمام می‌شود. این پیشنهاداتی است که در میان فعالان بازار سرمایه برای رفع مشکل صفوف فروش مطرح است.»
بررسی اثرگذاری تغییرات جدید
اشتیاقی در ادامه تصریح می‌کند: «به نظر من ما باید دست‌کم ۱۰ روز منتظر باشیم تا ببینیم نتیجه تغییر حجم مبنا و دامنه نوسان چه خواهد بود. در همین حال قانون گره معاملاتی را هم به طور سلیقه‌ای در مورد نمادها اجرا نکنیم. اگر در ادامه، مثلا دوبار هم گره را اجرا کنیم احتمالا نتیجه خواهد داد و سهم‌ها اصلاح می‌شوند.
در صورت اجرای دستورالعمل گره، دامنه دو برابر می‌شود یعنی سویه منفی آن از ۵ درصد به ۱۰ درصد می‌رسد و به اصلاح سهم کمک می‌کند. باید در این زمان بسنجیم که چقدر این روند روی نمادها موثر بوده است و چه تعداد سهم همچنان در صفوف فروش قفل هستند. در آن زمان انتخاب شود که آیا باید گره بر اساس یک سهم را اجرا کنیم یا آن که بازار جبرانی راه‌اندازی شود.» این کارشناس بازار سرمایه تاکید می‌کند: «در هر صورت ناچار هستیم که این نمادها را از صف فروش خارج کنیم و به نقاط تعادلی برسانیم تا کلیت بازار از صف فروش رها شود. نمادهای گرفتار در صفوف فروش، بازار را دچار ترس کرده و باعث فروش سهام ارزنده شده است.
طی دو ماه اخیر فشار فروش این نمادهای قفل شده به سهام خوب بازار که نقدشوندگی بالایی دارند وارد شده است. الان که به بازار نگاه می‌کنیم می‌بینیم که سهام خوب EPSمحور نقدشونده همگی ۱۰ تا ۲۰ درصد اصلاح کرده‌اند اما آنهایی که غیرنقدشونده هستند هیچ اصلاحی نداشته‌اند. در این شرایط بازار جبرانی هم یک پیشنهاد برای خروج از همین مشکل است که متولیان در سازمان بورس باید بسنجند که اگر از این راه هم می‌توانند بازار را به تعادل برسانند، اقدام کنند.
تاکید ما هم در نهایت رسیدن بازار به نقطه تعادلی است.» او در ادامه توضیح می‌دهد: «اما روش بازار جبرانی با وجود اینکه به مدت کوتاهی مثلا یک یا سه روزه اجرا می‌شود اما از آنجا که معاملات این بازار هیچ اثری در قیمت پایانی سهم ندارد ممکن است خطری هم داشته باشد؛ به این معنا که سهم روی تابلو اصلاح نشود و ارزندگی هم نداشته باشد و در این صورت معامله‌گران خردی که نسبت به این سهم‌ها و عدم اصلاح مناسب آنها بی‌اطلاع هستند را مجددا گرفتار کند. این در واقع ضعف بازار جبرانی است.»