نمایشی از ناکارآمدی وزارت صمت

بیست و سومین نمایشگاه لوازم خانگی کشور از ۳ تا ۶ آبان ماه ۱۴۰۲ برگزار شده است. در این نمایشگاه نیز همانند نمایشگاه‌های قبلی برخی از برندهای مطرح بازار که عمده سهم بازار را در دست دارند شرکت نکرده بودند که بیانگر اختلافات در انجمن‌های مربوطه و شرکت‌های لوازم خانگی است که تاکنون مقام سیاستگذار نتوانسته است راه‌حلی برای برون‌رفت از آن ارائه دهد.

خبرنگار تسنیم در بازدید از بیست و سومین نمایشگاه صنعت لوازم خانگی کشور به نکات جالبی دست پیدا کرده است که اگر از منظر سیاستگذاری صنعتی به آن نگاه شود، می‌تواند کمک شایانی به صنعت لوازم خانگی کشور شود.

۱ ـ عدم‌حضور برخی برندهای مطرح صنعت لوازم خانگی در نمایشگاه

تعدد انجمن‌های صنعت لوازم خانگی در کشور شاید گویای اختلافات جدی و مخربی در صنعت لوازم خانگی کشور بوده است، چرا که امروزه نزدیک به ۵ انجمن در حوزه لوازم خانگی کشور وجود دارد که هرکدام ذی‌نفعان خود را دارند و از طرفی برنامه‌ها و سیاستگذاری‌های خاص خود را دنبال می‌کنند،
البته دلیل این موضوع را باید سیاستگذاری برخی با محوریت واردات و برخی دیگر با محوریت تولید دانست که این اختلافات همواره مخل سیاستگذاری صنعتی درست در این صنعت شده است، چرا که مقام سیاستگذار به‌جای تمرکز بر سیاستگذاری صنعتی و به‌کارگیری تجارب کشورهای موفق صنعتی در دنیا، همواره در برابر موضوع دوگانه تولید ـ واردات قرار گرفته است و کلیدواژه‌های اقتصاد همچون حمایت از تولید ملی، تولید و… بر اثر عدم سیاستگذاری صنعتی صحیح سیاستگذار و سوءاستفاده برخی از واردکنندگانی که در واژه دروغین تولید خودنمایی می‌کند، به ابتذال کشیده شده است.

در زمان حاضر اگر این اختلافات به‌نحوی درست مدیریت شوند، می‌توان با ایجاد کنسرسیوم‌های قطعه‌سازی و همچنین تولید مشارکتی، همکاری‌های سازنده‌ای را در این صنعت خلق کرد که زمینه‌های رقابت‌پذیری را در این صنعت افزایش می‌دهد.

۲ ـ مقیاس اقتصادی، حلقه مفقوده حاضرین

نگاهی گذرا به شرکت‌های حاضر در نمایشگاه نشان از وجود گسترده برندهایی بود که کمتر شناخته‌شده هستند و عموماً در دوره پسابرجام شکل گرفته‌اند، اتفاقی که اگرچه برخی از آن به‌عنوان یک موفقیت یاد می‌کنند، ولی در عمل این یک شکست سیاستگذاری در حوزه صنعت لوازم خانگی کشور بوده است، چرا که صنایع با نیاز بالا به هزینه‌های تحقیق و توسعه، مهمترین نیازمندی‌ای که برای موفقیت خواهند داشت، رسیدن به مقیاس بهینه اقتصادی است تا بتوانند هزینه‌های تحقیق و توسعه و نوآوری را با سرشکن کردن بر تعداد بالاتری محصول امکان‌پذیر کنند، این مهم حلقه مفقوده بسیار مهمی است که خلأ آن مانع از تولید محصولات باکیفیت توسط بنگاه‌های کوچک بوده است،
موضوعی که گاهی باعث بروز نارضایتی از محصولات این بنگاه‌ها هم شده است، اهمیت این موضوع تا جایی است که در تجربه توسعه صنعتی صنایع الکترونیک و خودرو در کره جنوبی، قوانین قهری برای ادغام، خلق انحصار برای رساندن بنگاه‌های تولیدی به مقیاس اقتصادی بهینه توسط مقام سیاستگذار وجود داشته است، حال آنکه سیاستگذاری مقام سیاستگذار در صنعت کشور ما با قوانینی همچون تسهیل صدور مجوزها و همچنین قوانین و مقررات راهبردی، همواره باعث خلق بنگاه‌های کوچکی شده است که مانعی جدی در برابر رسیدن بنگاه‌های به مقیاس بهینه اقتصادی خود بوده است.

آمارهای اعلامی از سوی نهادهای رسمی از تعدد تولیدکنندگان رسته‌های مختلف صنعت لوازم خانگی جای تأمل بسیاری دارد که در جدول زیر مشاهده می‌کنید؛

آماری که به‌جز چند شرکت مطرح، تقریباً هیچ‌کدام از تولیدکنندگان لوازم خانگی قادر به تولید آن نبوده‌اند، و این در حالی است که مقام سیاستگذار همچنان در حال صدور مجوز برای ورود تولیدکنندگان دیگر به این صنعت، به‌بهانه رقابت است.

در نمایشگاه امسال اکثر شرکت‌کنندگان بیشتر در حوزه یخچال از محصولاتی رونمایی کردند که هر کدام فارغ از کیفیت که در شرایط نامناسبی بودند، بازدیدکنندگان را با قیمت‌های بالایی روبه‌رو می‌کردند که اصلاً با کیفیت بد یخچال قابل قبول نبود.

۳ ـ کیفیت، فدای سیاستگذاری غلط

بررسی‌های میدانی خبرنگار تسنیم، در بازدید از نمایشگاه لوازم خانگی مشاهداتی از کیفیت بسیار پایین تولید برخی از تولیدکنندگان داخلی بود که عموماً با برندهای کمتر شناخته‌شده اقدام به حضور در نمایشگاه کرده بودند، برندهایی که عموماً در چند سال اخیر و در غیاب یک سیاستگذاری درست که عموماً همراه با سیاست تسهیل صدور مجوزها، شکل گرفتند و اگرچه بخشی از نیاز بازار را توانستند پوشش دهند ولی هرگز با مقیاس تولیدی پایینی که دارند نمی‌توانند محصولاتی با کیفیت موردانتظار بازار را تولید و عرضه کنند.

البته نکته مهم اینجاست که ارتقاء کیفیت، در گروی تحقیق و توسعه قوی است که این مهم نیازمند سرمایه‌گذاری‌های سنگین است که تنها با تیراژ تولید بالاست که می‌توان هزینه‌های آن را پوشش داد، این در حالی است که تولیدکنندگانی که در تیراژ پایین اقدام به تولید می‌کنند، هرگز قادر به پوشش این هزینه‌ها نیستند و از این جهت نمی‌توانند کیفیت محصولات تولیدی خود را ارتقاء دهند، حال آنکه یک سیاستگذاری درست در عرصه صنعت لوازم خانگی می‌توانست منافع فردی این واحدها را به‌گونه‌ای طرح‌ریزی کند که در راستای منافع صنعت، به‌جای تولید محصول کامل که صرفه مقیاس ندارند اقدام به تولیدات قطعات موردنیاز این صنعت نماید که صرفه‌های اقتصادی را برای آنها در پی داشته باشد تا عملاً منافع بنگاهی با منافع صنعت و منافع ملی همسو شود، حال آنکه نحوه سیاستگذاری به‌شکلی بوده است که منافع اقتصادی این بنگاه‌های نوظهور عملاً، منافع ملی را خدشه‌دار کرده است.

۴ ـ عدم‌وجود نقشه راه صنعت

یکی دیگر از مشکلاتی که در نمایشگاه صنعت لوازم خانگی به‌وفور شاهد آن بودیم، عدم وجود یک برنامه یکپارچه و منسجم در قالب سند راهبردی در این صنعت بوده است، به‌عبارتی امروزه وجود یک سند راهبردی برای صنعت لوازم خانگی کشور به‌عنوان یک حلقه مفقوده مهم بسیار قابل احساس است، سند راهبردی‌ای که بتواند هم مقام سیاستگذار را از اتخاذ تصمیمات ناگهانی و احساسی بازدارد و هم اینکه بتواند منافع اقتصادی همه تولیدکنندگان این صنعت را همسو با منافع صنعت و منافع ملی پی‌ریزی کند، به‌نحوی که مسیر حرکت از حمایتگرایی به بازار آزاد را به‌نحوی طرح‌ریزی کند که صنعت لوازم خانگی کشور بتواند در یک بازه زمانی مشخص به درجه‌ای از رقابت‌پذیری برسد که بتواند چند برند مطرح در بازارهای جهانی را پایه‌ریزی کند.

باید سیاست‌ها به‌نحوی طرح‌ریزی شوند، که بسیاری از بنگاه‌های تولیدی که در مقیاس اقتصادی خود نیستند به‌جای تولید محصولاتی با کیفیت پایین که عموماً ناشی از عدم رسیدن به مقیاس اقتصادی بهینه است و نارضایتی‌های مردم را نیز در پی داشته است؛ می‌توانند در بخش دیگری از زنجیره ارزش همانند قطعه‌سازی ایفای نقش کنند که بتوانند در مقیاس اقتصادی بهینه اقدام به تولید کنند؛ و یا اینکه با سیاست‌های ادغام بتوان بنگاه‌ها را به ظرفیت اقتصادی بهینه‌ای رساند که هزینه‌کرد برای کیفیت محصولات را برای آنها توجیه‌پذیر بسازد و عملاً زمینه‌های رقابت‌پذیری این صنعت را ارتقاء دهد.

به‌اعتقاد کارشناسان رقابت‌پذیری در این صنعت هم می‌تواند کیفیت را ارتقاء دهد و هم زمینه جهانی‌سازی و حضور در بازارهای بین‌المللی را تسهیل کند، همان اتفاقی که در صنعت لوازم خانگی کشور کره جنوبی، ترکیه و… رقم زده شد و امروزه شاهد دستاوردهای عظیم آن در اقتصاد این کشورها هستیم.