گـردشـگری بـه عـنوان صنعتی بـا ظـرفیت بـالای ایجاد و افزایش تولید نـاخـالـص داخـلی و یکی از مـهم تـرین ابـزارهـای تبلیغاتی و پیشبرد دیپلماسی عمومی از اهمیت دو چندان برخوردار است که مـراحـل مختلفی را بـرای پیشرفـت خـود سـپری میکند و عـناصـر دخیل در آن که گسـتره ای از بـخش هـای دولتی، نیمه دولتی تـا خـصوصی و حتی مـردم عـادی را در برمیگیرد نقشی مهم در پیشبرد این صنعت دارند.
وظـایف مـتنوعی بـر عهـده دولـت در رابـطه بـا تـوسـعه گـردشـگری وجـود دارد که مـهم تـرین آن بـازارسـازی، بـازاریابی و بـازارداری اسـت. زیرا بـازارسـازی امـری هـزینه بـر اسـت و بـخش خـصوصی بـه تـنهایی قـادر بـه انـجام این کار نـخواهـد بـود. هـمچنین بـازاریابی بـه مـعنای تبلیغات صـرف نیست، بـلکه فـرآیـندی آگـاهـی سـاز هـمراه بـا درگـیر کـردن مـخاطـب کـشور مـقصد و مـعرفـی صـحیح بـر اسـاس مـعیارهـای مـخاطـب مـد نـظر اسـت.
چارچوب مطالعاتی بازار گردشگری در کشور هدف
در مـطالـعه بـازار هـدف، فـرد بـا قـرار گـرفـتن در محـل یا بـازار هـدف، در مـورد عـناصـر زیر بـه جـمع آوری اطلاعات میپردازد:
1. مطالعه جغرافیای محیط
در بـررسی عـناصـر محیطی و جـغرافیایی از مـنظر گـردشـگری بـاید جـنبه هـای جـغرافیای محیط و جمعیت شناسی مورد بررسی قرار گیرد:
• محیط جغرافیا
در بـررسی محیط جـغرافیایی تـوجـه بـه آب و هـوا اهمیت خـاصی دارد. اول از نـظر تـاثیری که در سـلیقه افـراد در انـتخاب نـوع گـردشـگری دارد. بـرای مـثال مـردم نـواحی خشک و بیابـانی عـلاقـه مـند بـه سـفر بـه مکان ـهای مـعتدل و سـرسـبز میباشند و دوم بـه لـحاظ کشف نـقاط افـتراق و اشـتراک که زمینه هـای ایجاد همکاری را فراهم می آورد. لذا باید به سوالات زیر پاسخ داد :
- آب و هوای کشور در مناطق مختلف چگونه است ؟
- چـه نـوع گـردشـگری( تـاریخی فـرهنگی، طبیعت گردی، سـلامـت، سـاحـلی تـفریحی و...) در آن کشور وجود دارد؟
- سـنجش امکانـات سـفر از کشور مـبدا و مـقصد، اینکه چـه نـوع وسـایل حـمل و نـقل و راه ارتـباطی میان دو کشور وجود دارد؟
- شـناسـایی فـصل یا مـناسـبتی که مـردم بیشترین مـسافـرت را انـجام می دهـند؛ اعـم از مـناسـبت های مذهبی یا فرهنگی باشد.
- تـطبیق نـقاط تـلاقـی اشـتراکـات فـصلی یـا تـضادهـای فـصلی کـه بـین کـشور هـدف و ایـران وجـود دارد.
- بـررسـی مـدل هـای جـغرافـیایـی کـه تـا بـه حـال تـوریسـت هـای کـشور هـدف بـه عـنوان مـقصد از آن بهـره مند بـوده انـد و بـررسـی نـقاط ضـعف و قـوت آن مـقصد در راسـتای ارضـای نـیاز هـای مخاطبین کشور هدف.
• جمعیت شناسی
در مساله مطالعه جمعیت شناسی چندین مساله نیازمند مطالعه است:
الف) سطح درآمد مردم
ب) سن جمعیت خواهان سفر
1- نژاد، ملیت، تحصیلات، جنس و شغل گردشگران آن کشور،
2- پراکندگی جمعیت در جغرافیای کشور هدف،
3- قدمت، تاریخ کهن و الگوهای جامعه ی کشور هدف،
4- بررسی تلاقیهای اجتماعی و فرهنگی بین جامعه ی هدف و اصول جامعه شناختی ایران،
اهمیت این مـباحـث از این جهـت اسـت که نـشان می دهـد آیا مـردم آن کشور بـه انـدازه ای درآمـد دارنـد که بـخواهـند سـفر کنند و یا اینکه بـا تـوجـه بـه درآمـدشـان چـه نـوع گـردشـگری را طـلب میکنند، پـر هـزینه و لاکچری و یا کم هـزینه و بـه صـرفـه . بـررسی سـن جـمعیت نـشان دهـنده عـلایق آنـها اسـت کسانی که عـمده افـراد جـامـعه شـان افـراد بـازنشسـته و پیر اسـت خـواهـان مـسافـرتـهای آرام و بـالعکس جـوانـان خـواهـان تـورهـای هیجانی و پـر نـشاط هسـتند. بـه همین نسـبت نـژاد و ملیت و تحصیلات و جـنس گـردشـگران اینکه زنـان بـاشـند یا مـردان بسیار مـهم در تعیین و مـعرفی بسـته سـفر میباشد.
2- رفتارشناسی
رفــتار سنجی بــه مــعنای دریافــت ذائــقه مــخاطــبان اســت و در این مــبحث بــاید بــه ارزش هــا، انــگیزه هـا، تـمایـلات، طـرز فکر، عـلایـق مـخاطـب و... تـوجـه نـمود. مـقصود از عـوامـل انگیزشی، نیروهـایی اسـت که در درون فـرد و در مـحتوای اجـتماعی شـخص مـوجـب تحـرک وی میشـود و بـر عکس عـوامـل جـذب عـبارتـند از ویژگی هـای یک مـقصد که مـسافـر تـصور میکند می تـوانـد نیازهـای روحی خـود را تـامین کند و همین ویژگیها او را بدان دیار میکشد. لذا، مسائل زیر می تواند مورد توجه باشد:
-انگیزه هـای غـالـب افـراد بـرای سـفر چیست ؟
بـرای مـثال کـشف واقـعیت هـای تـاریـخی، کسـب تجـربـه ای مـتفاوت، دریـافـت بـینش آگـاهـی تـمدنـی-فـرهـنگی، اسـتراحـت و آرامـــش، سـرگـرمی و تـفریح ، پیشرفـت فـردی یا حتی چـشم و هـم چشمی می تـوانـد انگیزه سـفر بـاشـد. انگیزه هـا بسیار مـتفاوت و نـاشی از سـلیقه هـای افـراد هسـتند امـا سـلایق نیز خـود تـابعی از جـایگاه اجـتماعی فـرد، طـبقه، سـن، جنسیت و ... میبـاشـد. چـنانـچه انگیزه هـا و اهـداف گـردشـگران بـا تـوجـه بـه خـصوصصیات جـمعیت شـناختی و روانی آنـها بـه درسـتی شـناخـته شـود می تـوانـد بـازارهـای هـدف بـرای صـنعت گـردشـگری در هـر کشور را بـه گـونـه ای تعیین کرد که ضــمن رعــایت ارزشــهای جــامــعه میزبــان، بــه طــریقی مــناســب بــه تــامین خــواســته هــای گردشگران پرداخته شود.
- ویژگی غـالـب ( مـورد انـتظار) رفـتار جـمعیتی آن کشور چیست ؟
هـر چـند رفـتار افـراد در مـسافـرت مـتفاوت اسـت امـا بـرخی رفـتارهـا در بین عـموم مـردم غـالـب اسـت. مـثلا ژاپنی هـا بـه وقـت شـناسی، عـربـها بـه احـترام و رفـاه بیشتر در سـفر مـعروف هسـتند. لـذا در رفـتار شـناسی گـردشـگران بـاید این امور مورد بررسی قرار گیرد، زیرا تاثیر مهمی در تهیه بسته سفر و مسیر گردشگری دارد.
- رفـتار و عـادات غـذایی چـه نـوع غـذاهـایی بـرای آنـها مـعمول و جـذاب اسـت گیاهی، دریایی ،سـرخ کردنی و...
- ارزشــها و ضــد ارزشــهای عــمومی جــامــعه شــناســایی شود. اینکه در روابــط اجــتماعی چــه چیزهایی ملاک احترام ،ارزش، توهین و ... محسوب میشود.
- بـررسی کلیت اجـتماع و سـبک زنـدگی (بـه لـحاظ درون گـرایی یا بـرون گـرایی، سـنت گـرای یا مدرن بودن مورد نظر میباشد).
- اغـلب مـردم بـه کدام مـقاصـد یا کشوری سـفر میکنند؟ شـناسـایی مـقاصـد سـفر گـردشـگران کشور مبدا کمک شایانی به ذائقه شناسی آنها میکند.
- جـمع آوری نـظرات و پیشنهادات افـرادی که قـبلا بـه کشور مـقصد سـفر داشـته انـد بـه عـبارتی بـا تـوجـه بـه تجـربـه هـایی که قـبلا افـراد بـه ایران سـفر کرده انـد کدام شهـر هـای و مـناطـق بـرای آنـها جذاب است.
3. بررسی تاریخی- فرهنگی و سیاسی
- فـهم نـوع نـگاه مـردم بـه کشور مـبدا مـسالـه ای بسیار مـهم در مـعرفی مکانـهای مـورد نـظر در کشور مـقصد اسـت. بـرای مـثال بـرای مـردمیکه در گـذشـته جنگی بـا کشور مـقصد داشـتند بـرنـامـه ریزی بـرای بازدید از مناطق جنگی مناسب نیست.
- سیاسـت کلی کشور هـدف در تـوسـعه گـردشـگری اعـم از ورودی یا خـروجی و نـقش یا جـایگاه صـنعت گـردشـگری در آن کشور که بـه لـحاظ فـهم عـلاقـه مـندی بـخش خـصوصی و دولتی در تـوسـعه همکاری گردشگری بین دو کشور اهمیت دارد.
- مـهم تـرین مـسائـل فـرهنگی که روزانـه مـطبوعـات و رسـانـه هـا بـه آن میپـردازنـد و یا مـهم تـرین دسـتاورد فـرهنگی، حـقوقی، تـجاری و ... آن جـامـعه چیست چـرا که می تـوانـد انگیزه سـفر افـراد بـرای ارتـقا یا پـاسـداشـت این امـور بـاشـد. این مـسائـل می تـوانـد مـباحـث مـربـوط بـه غـذا، مـوسیقی، ادبیات، عرفان، تاریخ، هنر، معماری و ... را در بربگیرند .
4. شناسایی مناسب ترین رسانه برای تبلیغ مقصد گردشگری
بـرای رسیدن بـه سـوال فـوق بـاید میزان دسـترسی و اسـتفاده افـراد از رسـانـه هـای مـختلف از قبیل شـبکه هـای اجـتماعی، تـلویزیون، مجـله، روزنـامـه و ... را مـورد بـررسی قـرار داد و مـشخص کرد:
-میزان دسترسی و استفاده مردم از اینترنت چقدر است ؟
- شبکههای اجتماعی مهم محلی کدام است؟
- کدام مجله یا روزنامه مخاطب زیادی دارد؟
- مــحبوب تــرین افــراد که بیشترین دنــبال کننده یا follower را دارنــد یا بــه اصــطلاح افراد تاثیرگذار(اینفلوئنسرهای) جامعه چه کسانی هستند؟
- شــناســایی رویدادهــای بین المللی گــردشــگری در کشور هــدف مــثل نــمایشگاهــهای گردشگری
5. شـناسـایی گـروهـهای و عـناصـر مـرتـبط بـا صـنعت گـردشـگری و نـحوه ی ایـجاد ارتـباط در کشور متوقف فیه
هـدف از شـناسـایی عـناصـر گـردشـگری، ایجاد ارتـباط بـا بـخش خـصوصی داخـل کشور اسـت. شـناسـایی گـروهـهای فـرهنگی، علمی، تـجاری و... بـاید مـتناسـب بـا ظـرفیتهای گـردشـگری داخـل کشور بـاشـد. لـذا، شناسایی گروههای زیر در اولویت میباشند:
1. بررسی حوزه ی کلان و تاثیر گذار بخش خصوصی کشور هدف
1-١) بررسی نمایشگاههای داخلی و بین المللی کشور هدف،
1-2) بـررسـی رخـداد هـای فـرهـنگی-اجـتماعـی مـتقابـل کـه در حـوزه ی دیـپلماسـی کـلان گـردشـگری می تواند مناسب باشد.
1-3)ایجاد کانال های ارتباطی کلان به منظور پایدار سازی روابط فرهنگی-اجتماعی،
2. بررسی حوزههای خرد گردشگری
شـناسـایی آژانـسهای مـسافـرتی که عـلاقـه مـند بـه کار بـا کشورمـان هسـتند.در این مـورد بـاید عـلاوه بـر اینکه اطـلاعـات کامـل آژانـس هـای مـسافـرتی چـون آدرس ایمیل، شـماره تـماس و عضویت در شبکههای اجتماعی کامل ثبت شود بلکه مشخص شود :
- مشکلات همکاری دوجانبه آژانس های مسافرتی دو کشور چیست؟
- چه ملاحظات و پیشنهاداتی برای همکاری دارند؟
- علاقه مند به همکاری در چه زمینه ای هستند؟
شناسایی گروههای مذهبی (شیعی، صوفی، مسیحی و ...)
شــناســایی گــروهــهای تخصصی (دانــشجویان جــهانــگردی، ایرانــشناســان ، مــهندسین مـعماران، تـجار و صنعتکاران، تـاریخ پـژوهـان) که زمینه بـرقـراری تـور آشـناسـازی بـرای هــمه گــروهــها در داخــل ایران وجــود دارد و مسیرهــای گــردشــگری اخــتصاصی مــثل معماری، عرفان، زیارتی، تاریخی، اقوام، و.... وجود دارد.