صنایع‌دستی به مجموعه‌ای از هنرها و صنایعی گفته می‌شود که محصولات آن با استفاده از مواد اولیه بومی و به کمک دست و ابزارهای دستی ساخته می‌شود و مهارت، ذوق و بینش انسان در تولید آن نقش اساسی دارد. این هنر و صنعت که هم‌زمان هم کارکرد هنری و هم مصرفی دارد به دلیل ویژگی‌هایی‌اش نقش مهمی در توسعه کشورها بخصوص در بخش اشتغال‌زایی زنان و جوامع روستایی و آشنایی فرهنگ‌ها با یکدیگر دراد زیرا آفرینش این محصولات برگرفته از ذوق و فرهنگ هنرمندان آن است. ازاین‌رو می‌توان صنایع‌دستی را آینه فرهنگ، سنت و زیباشناسی هر کشور و ملتی دانست که صادرات آن به سایر کشورها موجب آشنایی فرهنگ‌ها با یکدیگر می‌شود.
کشور ایران به دلیل تنوع بالا قومی و جغرافیایی که دارد از تنوع بالایی در رشته‌ها و شاخه‌های صنایع‌دستی نیر برخوردار است؛ ازاین‌رو صادارات این محصولات می‌تواند به معرفی فرهنگ و خورده فرهنگ‌های موجود در این کشور به سایر ملل جهان کمک کند. شاید فرش مصداق خوبی برای بیان این اتفاق باشد. ده‌ها و حتی سده‌ها است که فرش ایرانی بعنوان کالایی ارزنده که برگرفته از ذوق، هنر، فرهنگ و شیوه زندگی مردم این سرزمین است به سایر کشورهای جهان با صادر می‌شود مورد استقبال مردم دیگر قرار می‌گیرد.
نقشی نو در نقوش کهن
با این وجود طی یک الی دو دهه گذشته چالش‌هایی در حوزه تولید و فروش محصولات صنایع‌دستی کشور به وجود آمده است. بخشی از این چالش‌ها در اثر تغییر نگاه و سبک زندگی مخاطبان آن چه در ایران و چه در جهان و بخش دیگری ناشی از مشکلات اقتصادی است که موجب حذف صنایع‌دستی از سبد خرید خانواده‌ها شده است. از این رو بسیاری از مخاطبان دنبال کاربرد، طرح‌ها و نقش‌های تازه محصولات صنایع‌دستی با حفظ اصالت آن هستند. زیرا مانند گذشته نه فضا و مکان کافی برای استفاده از آن محصولات را دارند و نه سرمایه کافی برای خرید آن.
نفیسه در این رابطه به پوشاک سنتی و نوع پوشش مردم امروز جامعه اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: درگذشته مردم هر منطقه از ایران پوشاک مخصوص خود را داشتند که برگرفته از هویت و فرهنگ آنها بود اما متاسفانه اکنون هویت، فرهنگ و اصالت ایرانی در پوشاک مردم ما دیده نمی‌شود. ازسوی دیگر نمی‌توان انتظار هم داشت مانند گذشته مردم آن پوشاک سنتی اصیل و پرنقش نگار را استفاده کنند زیرا سبک زندگی امروز به آنها این اجازه را نمی‌دهد اما می‌توان از نشانه‌هایی از پوشاک گذشته را در پوشاک امروز استفاده کرد تا آن هویت همچنان حفظ شود. ازاین‌رو زمانی که بعنوان تسهیلگر وارد روستاها شدم شروع به شناسایی برخی از این نشانه‌ها کردم و سعی کردم در بخشی از پوشاک امروزی از آن استفاده کنم. حتی برخی از این محصولات در گذشته کارکرد دیگری داشت که امروز به دلیل سبک زندگی کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد مانند فرش‌ها دستباف که شیوه بافت و نقوش آن سده‌ها در میان زنان روستایی و عشایر سینه به سینه گشته بود اما اکنون به دلیل تغییر شکل خانه‌ها و اقتصاد خانواده‌ها کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.ازاین‌رو من سعی کردم با حفظ اصالت نقش و بافت فرش و سایر دستبافت‌ها از آن بعنوان زیورآلات یراق لباس و بخشی از پوشاک استفاده کنم. یا از هنر خاتم کاری درساخت دکمه لباس استفاده کنم. به بیان بهتر این کار نه تنها باعث حفظ، احیا و تداوم تولید بسیاری از شاخه‌های هنرهای سنتی و محصولات صنایع‌دستی ما می‌شود بلکه حالت کاربردی‌تری نیز به آنها می‌دهد. زیرا اگر فرش یا خاتم در گذشته بعنوان کالایی نفیس تنها در خانه افراد وجود داشت اکنون بعنوان بخشی از پوشاک افراد همواره با آنها همراه است و معرف فرهنگ، هنر و اصالت ایرانی می باشد.
فن‌آوری و صنایع‌دستی
عروجی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به کاربرد فن‌آوری جدید، مهندسان و علم شیمی در تولید دکمه‌های خاتم اشاره کرد و توضیح داد: زمانی که تصمیم گرفتیم از هنر خاتم‌کاری بعنوان دکمه لباس استفاده کنیم از مهندسان شیمی کمک گرفتیم تا با تولید ماده‌ای را تولید کنند که ضمن حفظ و اصالت خاتم آنها را در برابر آب و رطوبت مقاوم سازند تا هنگام شستشو پوشاک دکمه‌های آن دچار صدمه نشوند.
نکته‌ای که عروجی به آن اشاره کرد یعنی استفاده از فن‌آوری و علم روز در تولید محصولات صنایع‌دستی نکته بسیار مهمی است. شاید بسیاری گمان کنند این کار به اصالت محصولات این حوزه آسیب وارد می‌کند درحالی که عدم استفاده از موجب می‌شود بسیاری از محصولات صنایع‌دستی ما فاقد کیفیت لازم باشند.
در همین زمینه یکی از صادرکنندگان چرم معتقد است: آنچه در دنیا به اسم چرم ایتالیایی معروف و مورد استقبال قرار می‌گیرد در اصل همان چرم خامی است که از ایران صادر می‌شود و در ایتالیا توسط متخصصان علم شیمی مورد دباغی قرار می‌گیرد سپس بخشی از آن به داخل ایران می‌آید و به شکل سنتی و دست‌دوز تبدیل به پوشاک می‌شود.
در زمینه سفال نیز با همین مشکل روبه‌رو هستیم. با وجود اینکه سبک‌های سفال ایران از قدمت تاریخی برخوردار است اما اکنون به دلیل استفاده نکردن از علم روز جهت دچار افت کیفیت و ایستایی شده است. این درحالی است که سایر کشورهای جهان که قدمت چندانی هم در تولید محصولات سفال و سرامیک ندارند توانسته‌اند با استفاده علم شیمی و متخصصان آن محصولات با کیفیتی در این زمینه تولید کنند.
فراموش نکنیم استفاده از علم روز در زمینه تولید هنرهای سنتی به‌معنای گرفتن اصالت از آنها نیست بلکه به معنای کیفیت بخشیدن به آنها است. در گذشته نیز این محصولات همگام با فن‌آوری و علم روز تولید می‌شد، اتفاقی که اکنون از آن غافل هستیم.
هنرهای سنتی و روایت تاریخ
همانطور که در ابتدای گزارش نیز به آن اشاره شد صنایع‌دستی را می‌توان آینه فرهنگ‌ها دانست زیرا تولید محصولات این عرصه برگرفته از ذوق، سلیقه، فرهنگ و جغرافیایی هنرمندان خالق آن در آن زندگی می‌کند. گاهی بسیاری از روایت‌های تاریخی ما و شیوه زندگی گذشتگان ما در نقوش فرش، سفال و انواع دستبافت‌ها و دست دوزهای سنتی ما حتی کارکرد وسایلی تولید شده در این عرصه قابل مشاهد و درک است. با این وجود گاهی نوآوری و خلاقیت و هماهنگ کردن این محصولات صنایع‌دستی با ذائقه مردم امروز شاید اتفاق خوشایندی باشد. گاهی می‌توان با حفظ اصالت روایت‌های اکنون جامعه را نیز وارد این عرصه کرد.
یک طراح فرش پیشتر در گفتگو با نوسان به فرش‌های دستبافت زنان افغان در 50 سال گذشته اشاره می‌کرد که با ظرافت تمام تصویری از موشک و خمپاره که نماد جنگ‌های معاصر افغانستان بوده را با ظرافت وارد این هنر کردند و معتقد بود ما نیز به چنین نوآوری‌ها نیازمندیم. هرچند این نوآوری‌ها باید با ظرافت و دقت همراه باشد.
در انتها باید تاکید کرد صنایع‌دستی عامل مهمی برای اشتغال‌زایی زنان و جوامع روستایی است که می‌تواند باعث خودکفایی جامع ما شود. سال‌ها یکی از مهم‌ترین دغدغه اقتصاددان‌ها و فعالین اقتصادی پیدا کردن راهکاری برای خروج ایران از اقتصاد نفتی بوده است و بدون شک توسعه و توجه بیشتر به صنایع‌دستی یکی از مهم‌ترین این راهکارها است.