خط «نجات» غول­ ‌های هوایی

با بسته شدن مرزها و ممنوعیت سفر ناشی از همه‌گیری کرونا، خطوط هوایی جهان در وضعیت کاملا نابسامانی قرار گرفته است. درآمد به‌ازای هر مسافر در این صنعت در سال ۲۰۲۰ با افت ۶۶درصدی در مقایسه با سال ۲۰۱۹ مواجه شده است. با این حال، انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی (یاتا) انتظار دارد که در سال‌جاری حدود ۵۷‌درصد از درآمدها و فعالیت‌های این صنعت همچنان زیر سطح پیش از همه‌گیری باقی بماند. اگرچه برخی از شرکت‌های هواپیمایی در جهان از محل رشد سهام‌شان در بازار سرمایه تا حدودی بهبود یافته‌اند. با وجود این‌، پیش‌بینی می‌شود زمان بازگشت سفرهای هوایی به سطح ۲۰۱۹ تا سال ۲۰۲۴ طول می‌کشد. کل خسارت سالانه این شرکت‌ها در سال ۲۰۲۱ ممکن است به ۴۸میلیارد دلار برسد در حالی‌که در سال ۲۰۲۰ این رقم بالغ بر ۱۲۶میلیارد دلار بوده است. در واقع تعداد بسیاری از این شرکت‌ها به لطف حمایت‌های مالی دولت‌ها پابرجا ماندند.

با این حال، اختلافات گسترده‌ای در این صنعت وجود دارد. برخی از شرکت‌های هواپیمایی با کاهش هزینه‌ها، ناوگان و ترازنامه و دریافت وام‌های تجاری برای بقا تلاش کردند و دیگر شرکت‌ها در حال غرق شدن هستند. بازارهای بزرگ آمریکا و چین باتوجه به بازارهای بزرگ داخلی و بدون ویروس، پیش از دیگر کشورها به مسیر سودآوری خود بازخواهند گشت. شرکت‌های ارزان‌قیمت نیز به‌دلیل درگیری‌های مداوم با شیوع کرونا کمی‌ عقب مانده‌اند. در مقابل، شرکت‌های هواپیمایی که سودشان وابسته به مسیرهای طولانی است احتمالا با مشکل روبه‌رو شوند که این امر تقریبا اجتناب‌ناپذیر به‌نظر می‌رسد. مسافران کلاس تجاری برای برخی از پروازها، جلسات آنلاین را جایگزین می‌کنند. برخی از آژانس‌های هواپیمایی در هند و آمریکای لاتین که همچنان در معرض خطرات و آسیب‌های ویروس‌های جهش‌یافته هستند رقابتی را با دیگر شرکت‌ها ایجاد نکرده‌اند. در واقع شکاف تجاری بازندگان و برندگان در صنعت هوایی در حال گسترش است. البته واگرایی در سرمایه‌گذاری هواپیمایی مساله جدیدی نیست. بیشتر شرکت‌های حمل و نقل هوایی سرمایه‌گذاری‌های ناموفقی را تجربه کرده‌اند. براساس محاسبات یاتا از حدود ۷۰ شرکت هواپیمایی که داده‌های آنها در دسترس است فقط ۳۰ شرکت از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۸ بیش از سرمایه خود درآمد کسب کرده‌اند. بنابر گفته راب موریس، مدیر شرکت داده هوانوردی سیریوم (Cirium) یک شرکت هواپیمایی به «ترازنامه‌های مالی قوی یا حمایتگر مالی بسیار ثروتمند» نیاز دارد.

براساس اعلام سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه طی۵۰ سال گذشته تا پایان سال ۲۰۱۹، از ۱۰۰ ایرلاین تنها ۲۹ شرکت در جهان دارای سهام بزرگی در این صنعت هستند، اما با این حال دولت‌های ثروتمند در طول همه‌گیری کمک‌های مالی گسترده‌ای به صنعت هوایی داشتند. براساس محاسبات یاتا، از شروع همه‌گیری تا مارس سال جاری، کمک‌های مالی عمومی ‌به هواپیمایی بیش از ۲۲۵میلیارد دلار در جهان بوده است. بنابر اعلام شرکت سیریوم، شرکت‌های هواپیمایی در بحران ۲۰۲۰ در جهان با ۴۳ مورد کمتر از سال‌های گذشته در معرض ورشکستگی قرار گرفتند. در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۸، حدود ۵۶ مورد و در سال ۲۰۱۹ معادل ۴۶ مورد بوده است. البته، این شرکت معتقد است که کمک‌های دولتی نه تنها منجر به بهبودی و رونق شرایط شرکت‌ها نخواهد شد بلکه بالعکس آسیب‌های گسترده‌ای را بر آن وارد خواهد کرد و به نفع دولت‌ها تمام می‌شود.

تا واکسیناسیون در سطح گسترده در جهان انجام نگیرد صنعت هوایی دیرتر به بهبود و رونق بازمی‌گردد و در حال حاضر اطمینان چندانی به پروازها به ویژه پروازهای طولانی وجود ندارد که این امر درشرکت‌های کوچک‌تر بیشتر خود را نشان می‌دهد، اما با وجود این دو دسته از شرکت‌های هواپیمایی می‌توانند رونق را تجربه کنند. دسته اول، شرکت‌های هواپیمایی شبکه‌ای است که همانند دیگر رقبای مغلوب خود، مسافت‌های طولانی و کوتاه را ارائه می‌دهند، اما عمده تمرکز آنها روی بازار داخلی است و گروه دوم متشکل از شرکت‌های ارزان‌قیمت با هزینه‌های تولیدی کم است که در بسیاری از مسیرهای منطقه‌ای پرواز می‌کنند.

 بازگشت بازارهای داخلی به نفع شرکت‌های آمریکایی و چینی است. سال گذشته چین - مبدأ شیوع کرونا- به عنوان بزرگ‌ترین بازار داخلی حتی از آمریکا نیز پیشی گرفت و توانست پروازهای داخلی خود را به سطح پیش از شیوع کرونا برساند. در آمریکا، پروازهای داخلی ۶۰‌درصد از سفرهای هوایی را تشکیل می‌دهد در حالی که در اروپا، خاورمیانه و آفریقا حدود ۱۰‌درصد پروازهای داخلی انجام می‌شود. آمریکا هنوز کمی ‌از چین عقب است، اما سفرهای هوایی در اواخر ژوئیه از سطح پیش از همه‌گیری فراتر رفت. در مقابل، در اروپا، به دلیل تقسیم مرزهای ملی در این قاره، تعداد پروازهای کوتاه همچنان ۵۵‌درصد کمتر از زمان پیش از شیوع کرونا است.

بازگشت سفرهای هوایی داخلی و اطمینان روزافزون به شرکت‌های آمریکایی و چینی کمک کرده تا نقدینگی خود را به‌دست آورند و از حمایت طولانی‌مدت دولت جلوگیری کنند. در بین شرکت‌های بزرگ چین تنها شرکت چین شرقی به حمایت مالی قابل توجه نیاز داشت. شرکت‌های آمریکایی اگرچه در ابتدا حمایت‌های دولتی را دریافت کردند، اما به سرعت از آن خارج شدند. در ماه مارس خطوط هوایی آمریکا برای پرداخت ۱۰میلیارد بدهی خود که بیشتر برای بازپرداخت وام‌های دولتی بود از دولت آمریکا کمک‌های مالی دریافت کرد، اما یک ماه بعد با هدف مشابه توانست ۹میلیارد دلار سرمایه جمع کند و دیگر نیازی به حمایت‌های دولتی نداشته باشد. در واقع همراه با گردش نقدینگی داخلی، خروج زودهنگام شرکت‌های آمریکایی و چینی از برنامه‌های دولتی منجر به ایجاد رقابت شده است.  این در حالی است که در اروپا، دولت فرانسه سهام خود را در شرکت فرانسه ایر به حدود ۳۰‌درصد رسانده است، آلمان ۲۰‌درصد سهام لوفت‌هانزا را به دست آورده  و شرکت آلیتالیا اکنون کاملا دولتی شده است. در حالی که شرکت هواپیمایی یونایتد در آمریکا به تازگی ۲۷۰ جت جدید سفارش داده که بزرگ‌ترین هواپیمای موجود در جهان است. همچنین دلتا و شرکت جنوب غربی نیز هواپیماهای جدید خریداری کرده‌اند. در کنار سفرهای داخلی، بازگشت سفرهای منطقه‌ای بهبودی را برای گروه دوم ایجاد کرده است. پروازهای ارزان‌قیمت در مقاصد با سطح واکسیناسیون بالا که مرزهای خود را باز کردند و قوانین قرنطینه کاهش یافته برقرار شده است. این پروازها به ویژه در اروپا با تقاضای بیشتری برای گذران تعطیلات و دیدارهای خانوادگی مشهود است. رایان ایر، شرکتی ایرلندی و ویز ایر به راحتی پروازهای منطقه‌ای را ارائه می‌دهند این در حالی است که شرکت‌های بزرگ همچون فرانسه ایر و لوفت‌هانزا از مسافران کمتری برخوردارند.