اگرچه پیشتر نشانه‌های نشست زمین در سی‌وسه پل نمایان شده بود، اما امروز صحبت از رسیدن ترک های فرونشست در پل چوبی، پل خواجو و میدان نقش جهان است. پیش تر نیز رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان اصفهان از رسیدن آثار و ترک های فرونشست زمین به منازل مسکونی اصفهان خبر و هشدار داده بود که اگر پدیده فرونشست زمین جدی گرفته نشود شاهد فاجعه ای جبران ناپذیر در اصفهان خواهیم بود، اما امروز سرطان فرونشست زمین در دشت اصفهان- برخوار به سمت مناطق شهری، رودخانه زاینده‌رود، پل‌های تاریخی و میدان نقش جهان حکایت از عمق این فاجعه دارد.
پروژه ای که مسکوت ماند!
سازمان زمین شناسی در سال 93 پل های تاریخی را مورد پایش قرار داد و پیشنهاد نصب 36 دستگاه GPS دو فرکانس بر روی دیواره پل ها، برای اندازه گیری میزان حرکات قائم و افقی این سازه ها به میراث فرهنگی و مدیریت بحران داد. این پروژه بنا بود به صورت مشارکتی توسط سازمان زمین شناسی کشور و استان انجام گیرد که متاسفانه با عدم تخصیص اعتبار آن، در همان مرحله مطالعات اولیه مسکوت ماند. البته به گفته مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان، در حال حاضر سازمان زمین شناسی همچنان آماده انجام این پروژه، در صورت تخصیص اعتبارات لازم استانی است.
چندی پیش نیز حسین حجتی- مدیر دفتر منطقه‌ای مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اصفهان اعلام کرد که بیشترین فرونشست در شمال استان قرار دارد، اما به صورت نعل‌اسبی به سمت مرکز شهر حرکت می‌کند. همچنین نرخ سالانه فرونشست زمین در برخی مناطق شهری اصفهان به بیش از 18 سانتیمتر هم رسیده و امروز ترک های فرونشست در قلب شهر اصفهان و خانه های مردم در خیابان های مهرآباد، لاهور و حمزه، فلکه فیض، ساختمان اتاق بازرگانی اصفهان و ... رسیده و متاسفانه آثار فرونشست شهر اصفهان از فرونشست دشت ها فراتر رفته است.
از سوی دیگر مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان با اشاره به بازدید اخیر خود از میدان نقش جهان، مسجد امام، سردرهای ورودی میدان در خیابان های سپه و حافظ، بازار قیصریه و ... به "نوسان" می گوید: متاسفانه این مشاهدات گویای فاجعه فرونشست زمین در مرکز اصفهان و در محدوده تاریخی اصفهان است و در جای جای این میدان تاریخی شاهد ترک های زیادی در دیواره بنای تاریخی مسجد امام هستیم که تماما حکایت از فرونشست زمین در این مجموعه است. رضا اسلامی با اشاره به ترک های شدید فرونشست در مسجد امام، تصریح می کند: در این مسجد ترک های فرونشستی تا 10 سانتیمتری در بعضی از دیواره ها نیز مشاهده شده است. او وجود این ترک ها را حاصل از نشست نامتقارن در ضلع شمالی میدان نقش جهان می داند و می گوید: باید توجه داشت که نشست در ضلع شمالی میدان نقش جهان بیشتر از ضلع جنوبی آن است که به صورت ایجاد ترک های طولی و عرضی در دیواره ها سازه نمایان شده است. او با اشاره به وجود برخی بست های نشانه گر در ترک های مختلف میدان نقش جهان و مسجد امام، توضیح می دهد: به طور معمول این بست ها در حد فاصل بین دو ترک زده می شود و این نشان از پیشروی فرونشست زمین در این محدوده تاریخی است.
فرونشست در محدوده
میدان نقش جهان
مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان با بیان اینکه ترک های میدان نقش جهان و مسجد امام از سال 90 نمایان شده است، می گوید: در راهروی مسجد امام شاهد بست های مختلفی از سال های مختلف در دهه 90 شمسی هستیم. او با تاکید بر اینکه هر آنچه از فرونشست زمین در محدوده شهری وجود دارد مربوط به داده های رادار سال97 سازمان نقشه برداری کشور به وسیله پردازش تصاویر سنتینل یک، انجام داده است که میزان فرونشست و نشست هر یک از نقاط شهر اصفهان و حتی بناهای تاریخی اصفهان را مشخص کرده است. با توجه به این تصاویر میزان نرخ نشست نسبی در میدان نقش جهان 2 تا 3 سانتیمتر در سال عنوان شده است که باید به این نکته اشاره کرد که تمام این داده ها نسبی است و برای تعیین نرخ دقیق آن باید از ابزار دقیق (دستگاه های GPS دو فرکانس) استفاده کرد.
او با بیان اینکه تا پیش از این بازدید تصور نمی شد که زبانه های نشست در مرکز اصفهان و در محدوده بافت تاریخی میدان تاریخی نقش جهان تا این حد نفوذ پیدا کرده باشد، تصریح می کند: متاسفانه این بازدید نشان داد که گسترش فرونشست در این محدوده بسیار چشمگیر است و آثار آن را به وفور در دیواره های منازل مسکونی و تجاری شهر و به خصوص در مجموعه نقش جهان با شدت بیشتری قابل مشاهده است. به گفته اسلامی، اطلس نقشه برداری فرونشست زمین از سوی سازمان نقشه برداری در سال 97 تهیه شد و این نقشه سه سال پیش رسیدن فرونشست زمین به مناطق شهری استان اصفهان را هشدار داده است.
او با اشاره به اینکه در حال حاضر فرونشست زمین از سمت شمال به جنوب اصفهان یعنی داخل مناطق شهری اصفهان در حال پیشروی است، که همگی اینها به علت نوع ذرات تشکیل دهنده خاک و ضخامت آبرفت در این مناطق است. البته دلیل این اتفاق، برداشت بیش از حد از آبخوان دشت اصفهان و عدم تغذیه آن با توجه به عدم جریان زاینده رود و خشکسالی های اخیر است که در این شرایط با برداشت آب فضای بین ذرات رسوبی تخلیه و بر اثر فشار وزن طبقات بالایی آبخوان فشرده می شود و به تدریج شاهد فرونشست زمین می شویم. به گفته اسلامی، عمده نشست ها در اصفهان نامتقارن است به این معنا که بخشی از ساختمان بیش از بخش دیگر ساختمان نشست می کند. او با اشاره به نفوذ بسیار سریع فرونشست زمین در منطقه شهری اصفهان و رسیدن آن به محدوده مرکزی و بافت تاریخی شهر، می گوید: امروز بسیاری از دیوارهای خانه های خیابان های اصفهان از جمله دشتستان و فرسان، خانه اصفهان، رهنان، خیابان آپادانا و ... ترک خورده است.
برداشت از آبخوان ها
عامل تسریع فرونشست
به گفته مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی اصفهان، سال 97 شهرداری اصفهان یک سری چاه های اضطراری در سرتاسر شهر حفر کرد تا زمانی که دچار تنش آبی می شویم این آب با اتصال به آب شهری مورد مصرف در فضای سبز و شرب قرار گیرد که با برداشت از این چاه ها به نوعی به تسریع فرونشست شهری کمک می شود. او با اشاره به رسیدن ترک های فرونشست به پل های تاریخی اصفهان همچون پل خواجو و پل چوبی، می گوید: متاسفانه سمت غرب و شرق این پل ترک های فرونشستی دیده می شود و از سوی دیگر نشست در دیواره شمالی پل خواجو (سمت خیابان کمال اسماعیل) بیشتر از دیواره جنوبی پل به سمت (بلوار آینه خانه و میدان فیض) است و این ناشی از نشست نا متقارن در این پل است. او تاکید می کند: متاسفانه طی سالیان گذشته ترک های فرونشست در پل های تاریخی اصفهان مرمت و به نوعی ترمیم شده است، اما از فرونشست این پل ها در پی و پایه پل ها غافل مانده ایم، با این وجود برای جلوگیری از پیشروی ترک های فرونشست در پل های تارخی اصفهان نیازمند جریان دائمی زاینده رود هستیم. اسلامی توضیح می دهد: ضخامت آبرفت اصفهان در منطقه پل خواجو حدود 40 متر است که متاسفانه امروز، آب این رسوبات کشیده و این فضا در حال بسته شدن است که در این شرایط شاهد نشست پل های تاریخی هستیم. اما اینکه چه زمانی به مرز ورشکستگی و فرونشست کامل می رسیم، نامشخص است. او البته به دلیل دیگر ترک های پل های تاریخی اصفهان اشاره می کند و می گوید: زمانی که چند ماه آب بسته و سپس تنها 10 روز آب جاری می شود، این اتفاق همانند شوک عمل کرده و خود باعث ایجاد تنش شده و موجب آسیب و ترک به پل های تاریخی می شود، بنابراین جریان دائمی زاینده رود بسیار از اهمیت برخوردار است.