- توضیحات
گردشگری هنر محیطی که در برخی از کشورها به یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری تبدیل شده است، اما در ایران چندان مورد توجه قرار نگرفته و موانع بسیاری در جهت تحقق این سبک از گردشگری وجود دارد که تفوق در آن را به آینده‌ای دور موکول می‌کند.
عاطفه خاص، هنرمند محیطی ایران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»، از مهم‌ترین عوامل موفقیت اجرای طرح کریستو و ژان کلود در پاریس را حمایت مقامات دولتی و شهرداری این شهر می‌داند که با وجود برگزاری در مدت کوتاه ۱۴ روزه اما با اقبال بی‌نظیری مواجه شده است. این استقبال تا آنجا پیش رفت که در سراسر جهان به عنوان یک هنر خاص انعکاس یافته و در بسیاری از رسانه‌های رسمی و پربیننده جهان به‌صورت مستقیم پخش شده است. حتی برای تماشای مستقیم این طرح در پاریس نه تنها از سراسر فرانسه به این مقصد رفتند؛ بلکه از بسیاری از کشورهای جهان به بهانه تماشای این اثر هنری به فرانسه سفر کردند.
اما آنچه که به هنرهای محیطی فرصتی را برای جذب بیشتر گردشگر می‌دهد و از اقبال بسیار بیشتری نسبت به دیگر هنرهای نمایشگاهی همچون نقاشی برخوردار می‌شود، اجرای آن در فضای باز و در محیطی است که همگان امکان بازدید از آن را خواهند داشت. البته در مقابل، مجاب کردن مسوولان شهری یا منطقه‌ای برای اجرای این‌طرح‌ها نیز با پروسه‌های طولانی همراه است که می‌تواند تا سال‌ها به‌طول بینجامد.اما پس از کسب مجوزهای لازم و اجرایی شدن آن امکان بازدید از آن در فضای باز می‌تواند منجر به برگزاری تورهای بسیاری به این مقصد شود. همچنین در حاشیه این هنر محیطی، دیگر کسب و کارهای مربوط به حوزه گردشگری همچون اقامتگاه‌ها، رستوران‌ها، مراکز تفریحی و تجاری نیز فرصتی را برای جذب گردشگر و درآمدزایی به دست می‌آورند.
هنر محیطی بی‌نظیر رابرت اسمیتسون در یوتای آمریکا با عنوان اسکله حلزونی که در سال ۱۹۷۰ ساخته شد تا به امروز به عنوان یکی از مقاصد گردشگری این منطقه به‌شمار می‌رود که هر ساله تورهای بسیاری در زمان معین با بیرون آمدن اسکله از آب به این منطقه می‌روند و تا فصل بعدی زمانی که مجددا اسکله از آب به بیرون بیاید توریست‌ها برای بازدید از هنر محیطی به منطقه فرستاده می‌شوند. همچنین طرح نانسی‌ها، در وسط کویر یوتا با ایجاد تونل‌های خورشیدی تبدیل به یکی از جاذبه‌های توریستی شده و آژانس‌های مسافرتی برای بازدید از آن منطقه تور برگزار می‌کنند.
کویر را می‌توان یکی از بهترین مقاصد برای به اجرا در آوردن هنرهای محیطی دانست همان‌طور که طرح دیزرت ایکس العلا در وسط کویرهای عربستان به یک بازی زمین هنر معاصر تبدیل شده است. کارهای هنری بسیاری جذابی که در این منطقه اتفاق افتاده منجر شده تا مسافران به این منطقه کویری سفر کنند و چند شب را به شکل اقامت ویژه (VIP) بگذرانند. در واقع آژانس‌های مسافرتی آپشن جدیدی را به پکیج‌های خود افزودند و جاذبه دیگری را به تورهای کویرگردی اضافه کردند.
هنر محیطی در ایران
عاطفه خاص، کویرهای ایران را نیز سرشار از ظرفیت‌های لازم برای به اجرا درآوردن این هنرهای محیطی می‌داند که در صورت استقبال، کویرهای ایران را به یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری تبدیل خواهد کرد. در همین راستا، گروهی از هنرمندان محیطی درصدد به اجرا درآوردن طرح‌هایی شبیه به طرح‌های دیزرت ایکس کویرهای عربستان در «کویر مصر» ایران هستند اما به‌دلیل وجود موانع بسیار، عملیاتی کردن این طرح یا به تاخیر خواهد افتاد و در آینده‌ای دور اجرایی خواهد شد یا ممکن است به طور کل متوقف شود. از میان این موانع، چهار مانع اصلی منجر به تاخیر یا لغو عملیاتی شدن این طرح یا طرح‌های مشابه می‌شود.
نخستین مانعی که هنرمندان محیطی را برای اجرا کردن طرح‌های خود در کویر با مشکل مواجه می‌کند هزینه‌های بسیار بالای عملیاتی کردن این طرح‌ها است که با توجه به اینکه مجریان طرح، خود باید این هزینه‌ها را پرداخت کنند یا باید به‌دنبال سرمایه‌گذاران و اسپانسرهایی برای جذب سرمایه باشند یا از بانک‌ها وام دریافت کنند.
دریافت وام از بانک‌ها با توجه به شرایط دریافت وام و نحوه بازپرداخت آن چندان به صرفه نیست ، زیرا توفیق در هنرهای محیطی، جذب مخاطب و درآمدزایی در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست. از این رو فعالان این عرصه را در بازپرداخت وام با مشکل مواجه می‌کند.از طرفی هم باتوجه به نامعلوم بودن در اقبال این هنرها در ایران، سرمایه‌گذاران جرات ریسک سرمایه‌گذاری در این طرح‌ها را ندارند. از این رو تامین بودجه برای مجریان طرح امری بسیار دشوار است.
شاید بتوان گفت مهم‌ترین مانعی که هنرمندان محیطی در اجرای طرح‌های خود با آن مواجه هستند، نظام پیچیده بوروکراسی حاکم در کشور برای کسب مجوزها و عدم حمایت‌های لازم و کافی از سوی مسوولان دولتی و نهادهای مرتبط است. در واقع برای کسب مجوز باید از سازمان‌ها و نهادهای مختلفی تاییدیه گرفت که منجر به طولانی شدن یا لغو کامل طرح شود. زیرا در مسیر طولانی پروسه کسب مجوز، برخی از ارگان‌ها و سازمان‌ها قوانین سختگیرانه‌ای را مطرح می‌کنند که در بسیاری از مواقع منجر به انصراف طراحان پروژه می‌شود و در واقع «عطایش را به لقایش می‌بخشند.»
هنرمندان محیطی پس از عملیاتی کردن پروژه‌های خود به‌منظور معرفی طرح‌های خود و قرار دادن در انظار عمومی نیازمند به رایزنی و هماهنگی با آژانس‌ها دارند که بازدید از این هنر محیطی را از گزینه‌های پکیج سفر قرار دهند.اما جلب‌توجه و اعتمادسازی در آژانس‌های مسافرتی برای اضافه کردن یک گزینه دیگر که تاکنون در ایران چندان بازخوردی نداشته کار آسانی نیست و عمدتا آژانس‌ها از پذیرش آن خودداری می‌کنند.زیرا اضافه شدن مقصد دیگر به گزینه‌های سفر منجر به اضافه شدن هزینه‌های سفر می‌شود که می‌تواند در کاهش تقاضا تاثیرگذار باشد.
چهارمین مانع مهم در اجرای پروژه‌های هنرهای محیطی سوءاستفاده و آسیب رساندن برخی افراد به محیط و فضا می‌شود که در نهایت به لغو یا حذف آن پروژه می‌شود. همان‌گونه که در پروژه هنرهای محیطی جزیره هرمز که هر ساله با خاک‌های رنگارنگ این جزیره در پاییز تا زمستان برگزار می‌شد و تورهایی بسیاری در این فصل‌ها با هدف بازدید از این هنر محیطی به این جزیره سفر می‌کردند به دلیل آسیب جدی‌ای که برخی از افراد به محیط زیست با برداشتن خاک و حتی قاچاق خاک وارد کردند، این پروژه در حال حاضر لغو شده و از گزینه تورها حذف شده است. زیرا طی سالیان اخیر برداشت بی‌رویه از خاک جزیره هرمز منجر به خسارات زیست محیط بسیاری در این منطقه شده است و حتی این منطقه را در خطر نابودی در درازمدت قرار داده است.از این رو به‌دلیل عدم نظارت صحیح و درست از سوی مسوولان و مقامات جزیره، اجرای طرح هنر محیطی حذف شده است.
با وجود این، با وجود موانع گسترده در عملیاتی شدن پروژه‌های هنرهای محیطی، در چند سال اخیر این نوع هنر مورد توجه قرار گرفته است و در مقایسه با سال‌های گذشته وضعیت بهتری دارد. اما، در حال حاضر پتانسیل چنین هنرهایی برای جذب گردشگر هنوز وجود ندارد و تا موانع موجود برطرف نشود و مشکلات عدیده در زیرساخت‌ها رفع نشود، دستیابی ایران به گردشگری هنری محیطی در آینده‌ای بسیار دور تحقق خواهد یافت.