در جدیدترین اظهارنظرها، چندی پیش رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در حساب توییتری خود نوشت: «هتل‌های چهار و پنج ستاره کشور را به ۱۵۷ باب رسانده‌ایم. تلاش این است با تکمیل پروژه‌ها تا پایان دولت این عدد به ۲۱۰ باب افزایش یابد. وقتی زیرساخت‌ها تکمیل شود، با قدرت می‌توان گفت گردشگری جایگزین نفت خواهد شد. آن زمان، هم اشتغالزایی کرده‌ایم و هم در برابر تحریم‌ها بیمه می‌شویم.» علی‌اصغر مونسان درحالی از جایگزینی نفت با گردشگری سخن گفته که چند ماه قبل در مراسم بزرگداشت روز جهانی گردشگری گفته بود: «ما به دنبال جایگزینی گردشگری با صنعت نفت نیستیم؛ اما می‌توانیم جزو ۴ صنعت برتر کشور باشیم.»
اظهارات اخیر معاون رئیس‌جمهوری البته دو گزاره اصلی دارد. نخست امکان اینکه گردشگری جایگزین نفت شود و دیگر اینکه، این مهم تنها با افزایش هتل‌ها و زیرساخت‌ها به‌دست آید. فعالان گردشگری بر این باورند که اگرچه جایگزینی نفت با گردشگری غیرممکن نیست، اما مسیرش دست‌اندازهایی بیشتر از کمبود هتل دارد. به باور آنها، علاوه بر اینکه افزایش زیرساخت‌های دیگر نظیر حمل و نقل و امکانات رفاهی باید مدنظر قرار بگیرد، در سیاست‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی نیز باید به گردشگری توجه بیشتری شود. آنها تاکید می‌کنند گام نخست برای توسعه گردشگری ورودی، تبلیغات، بازاریابی و برندسازی مناسب و متناسب است؛ چالشی که با توجه به مسائل سیاسی بین‌المللی، با ناهمواری‌های جدی در مسیر خود روبه‌رو است.
ممکن است؛ اما، اگر...
در همین حال، نایب‌رئیس هیات‌مدیره جامعه تورگردانان ایران در این‌باره به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «شکی نیست که اگر به گردشگری بها داده شود، می‌تواند جایگزین نفت شود؛ اما موضوع این است که چنین جایگاهی برای گردشگری درنظر گرفته نشده.» سیدمحمد علی‌اشرف واقفی با تاکید بر اینکه تنها یکی از الزامات تحقق این هدف، افزایش و توسعه زیرساخت‌ها است، تصریح می‌کند: «بی‌شک ما کمبود امکانات و تاسیسات گردشگری داریم. در این میان، چالش نبود مراکز اقامتی نیز یکی از مسائلی است که با آنها روبه‌رو هستیم.» با این همه به گفته وی، شرایط فعلی سفرهای ورودی چندان مناسب نیست که برای کمبود مراکز اقامتی نگرانی وجود داشته باشد اما اگه این شرایط به‌سر برسد و بار دیگر با رشد سفرها به کشور روبه‌رو شویم، زیرساخت‌های فعلی جوابگو نخواهد بود: «این اتفاق پس از برجام و با افزایش حجم درخواست برای سفرهای ورودی به وقوع پیوست و در آن زمان مجبور بودیم به دلیل کمبود مراکز اقامتی و دیگر زیرساخت‌ها، برخی از تورها را نپذیریم.»
به باور واقفی، الزامات دیگری برای تحقق جایگزینی نفت با گردشگری وجود دارد: «اقداماتی باید صورت گیرد که در حیطه اختیارات بخش خصوصی و حتی بخش دولتی مرتبط نیست. در حال‌حاضر موقعیتی که در دنیا علیه ایران وجود دارد، مانع سفر بسیاری از گردشگران به ایران است. در شرایطی که کشورمان یکی از امن‌ترین کشورها است اما تبلیغاتی از ایران شده که گردشگر را ترغیب به سفر نمی‌کند.» این فعال تورهای ورودی در نهایت تاکید می‌کند که باید این تصویر اصلاح شود؛ امری که شاید پیش‌نیاز هر اقدام دیگری باشد.
اقداماتی فراتر از افزایش هتل
یک عضو دیگر هیات‌مدیره جامعه تورگردانان ایران نیز معتقد است گردشگری با مجموعه‌ای از اقدامات عملی می‌تواند جایگزین نفت شود؛ اقداماتی که صرفا به ساخت هتل و زیرساخت محدود نمی‌شود. مصطفی شفیعی‌شکیب با بیان اینکه افزایش تعداد هتل‌های ۵ستاره می‌تواند یکی از فاکتورهای توسعه گردشگری باشد، تصریح می‌کند: «با این همه پیش از این، ما باید اول از همه کشور را به درستی معرفی کنیم.» به باور وی، زنجیره‌ای از اتفاقات باید به وقوع بپیوندد تا گردشگری به جایگاهی که نفت در اقتصاد ایران دارد، برسد: «ما همچنان رستوران‌های مناسب و کافی نداریم. چالش‌هایی درخصوص سرویس بهداشتی مناسب نیز همواره وجود دارد و ما با آنها دست و پنجه نرم می‌کنیم. از سوی دیگر، در زیرساخت‌های حمل و نقل نیز بسیار ضعیف هستیم و تعداد اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌های مناسب تور، اندک است.» علاوه بر تمام این چالش‌ها، راهنمایان آموزش‌دیده حرفه‌ای کم، برخورد نامناسب برخی فروشندگان صنایع‌دستی و... نیز از دیدگاه شفیعی‌شکیب از دیگر مشکلات برای توسعه هرچه بیشتر گردشگری در کشور هستند.
این فعال بخش خصوصی گردشگری درباره تقاضای مسافران ورودی در حوزه اقامت نیز می‌گوید: «بیشتر گردشگران ما ترجیح می‌دهند در هتل‌های ۳ و ۴ ستاره اقامت داشته باشند و هتل‌های ۵ستاره برای آنها لوکس محسوب می‌شود.» از این‌رو، به اعتقاد وی ساخت چنین هتل‌هایی نیز باید در دستور کار قرار گیرد. رئیس سازمان جهانی گردشگری، چندی پیش در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» گفته بود که کشورهایی که اقتصادهای وابسته به نفت داشته و دارند، حالا در تلاش هستند که از این وابستگی عبور کنند و گردشگری را جایگزین آن کنند. نمونه این اتفاق عربستان است. تحقق شعار «جایگزینی نفت با گردشگری»، شاید بیش از افزایش تعداد هتل‌های ۵ستاره نیازمند آن باشد که این شعار در میان افراد و مسوولان کشور درونی شود.
پرستو فخاریان
دنیای اقتصاد