چالش داربست‌های فلزی تنها مختص به میراث‌فرهنگی اصفهان نیست؛ ظاهرا این یک مسئله کاملا کشوری شده که سبقه طولانی نیز یافته است. به‌طور مثال داربست‌های فلزی که از چهاردهه پیش به‌منظور استحکام بخشی گنبد سلطانیه در آن نصب شده، اکنون به بخشی از این بنا تبدیل شد که جدا کردن آن از این بنای تاریخی کاری دشوار است.
مرمت گنبد شیخ‌لطف‌الله
طی دوسال آینده
فریدون الهیاری مدیرکل اداره میراث‌فرهنگی استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار "نوسان" وجود داربست‌ها در آثار و ابنیه تاریخی را نشان حفاظت از آنها دانست و گفت: آثار و بناهای تاریخی نیازمند توجه و مرمت مستمر و خاص هستند. البته برنامه‌ریزی و زمان‌بندی برای این کار نیز اثر ویژه‌ای در آن دارد. با این‌وجود به دلیل ویژگی و پیچدگی این آثار و آسیب‌های پنهان و غیرقابل پیش‌بینی درون آنها گاهی پروژه‌های مرمتی طولانی‌تر از زمانی که انتظاراش را داریم می‌شود زیرا هم باید کار را با دقت و ملاحظه بیشتر انجام داد و هم نیاز به اعتبار بیشتری پیدا می‌کنیم.
الهیاری به مرمت گنبد مسجد شیخ‌لطف‌الله اشاره کرد و گفت: برخی از آثار و ابنیه تاریخی از جمله این گنبد از اهمیت خاصی برخوردارند و مرمت آنها باید توسط افراد کاملا متخصص و در سطح استانداردهای بین‌المللی انجام شود. ازاین‌رو ما در انتخاب و بکارگیری تعداد مرمتگران و پیمانکاران به محدودیت روبرو هستیم. با این‌وجود تاکنون روند انجام مرمت آن رضایت بخش بود و امیدواریم به شرط تامین اعتبار طی دوسال آینده کل مرمت این اثر تاریخی انجام شود. درحال حاضر این گنبد را 6 ترک و هشت بخش تفکیک کرده‌ایم که هربار دو ترک آن را پایین می‌آوریم و پس از مرمت مجدد آن را نصب می‌کنیم. امیدواریم در بهار و تابستان سال آینده نیز این پروژه را با سرعت بیشتری انجام دهیم.
مخدوش شدن دید بصری
محمدکریم متقی، کارشناس و پژوهشگر حوزه مرمت آثار و ابنیه تاریخی نیز در گفت وگو با خبرنگار "نوسان" گفت: در بهترین حالت برای مرمت کامل گنبد شیخ‌لطف‌الله به 3 تا 5 سال زمان لازم است که در این مدت ناگزیر به استفاده از داربست هستیم. این داربست ها در درجه اول دید بصری شهروندان و بازدیدکنندگان از این اثر فاخر و جهانی را مخدوش می‌کند. اما مشکل بزرگتر اینجاست که این داربست‌های آهنی به مرور زمان دچار زنگ‌زدگی و آسیب می‌شوند. زنگ‌آب‌های آن به شکل لکه‌های قرمز و قهو‌ای رنگی روی کاشی‌ها و آجرها نمایان می‌شود که پاک‌کردن آن به‌سادگی میسر نیست. ازاین‌رو افزایش مدت زمان بکارگیری استفاده از این داربست‌ها می‌تواند باعث آسیب‌های بیشتر و صدمه زدن به بخش‌های سالم بنا شود. او ادامه داد: همچنین درمواردی ممکن نصب داربست‌ها به دست کارگران و استادکاران کم‌تجربه سپرده شود که هنگام نصب و برداشتن داربست کار را با شتاب و غیر اصولی انجام می‌دهند و خود به بنا و کاشی‌ها آسیب وارد می‌کند.
متقی راهکار این موضوع را استفاده از داربست‌های آلومینیمی که در دوره حضور مرمتگران ایتالیایی در ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت دانست گفت: استفاده از این نوع داربست‌ها هم ایمنی کار را تا حدودی تضمین می‌کند هم میزان آسیب‌ها وارد شده به اثر تاریخی را کاهش می‌دهد.
نصب داربست
نیازمند دانش است
ساشا ریاحی‌مقدم؛ پژوهشگر حفاظت و مرمت بناها و بافت های تاریخی نیز با اشاره به موارد استفاده داربست فلزی و دلایل ماندگار شدن این سازه‌های الحاقی در بناهای تاریخی توضیح داد: در مواردی که احتمال آسیب و فروریختن بخشی از بنا یا کل بنا به دلایل مختلف هم چون فرسودگی زیاد وجود دارد، مرمتگران ناچار هستند به شکل اضطراری از داربست های فلزی به عنوان ابزاری جهت رفع خطر، تثبیت اثر در وضعیت موجود و استحکام بخشیدن آن استفاده کنند تا پس از مطالعات کافی، طرح مرمت را کامل کنند و عملیات اجرایی آن را آغاز کنند. در این مورد از آنجایی که ممکن است فرایند انجام مطالعات و تصمیم گیری طولانی شود؛ داربست‌ها نیز برای مدت طولانی در بنا ماندگار می‌شوند؛ گاهی نیز پس از سال ها به بخشی از بنا تبدیل می‌شوند، مانند داربست‌های محوطه میراث جهانی تخت سلیمان که اکنون پس از چند دهه تبدیل به بخشی از بنا شده‌‌اند و جمع‌آوری آن کاری دشوار است.
او ادامه داد: در شرایط عادی داربست‌های فلزی به عنوان جزئی از عملیات اجرایی پس از تکمیل طرح مطالعاتی و تخصیص اعتبار مالی به‌منظور آغاز عملیات مرمت بر بنا نصب می‌شوند؛ در اینجا باید تاکید کنم هرچقدر هم که طرح مطالعاتی ما برای مرمت یک اثر کامل باشد تا زمانی که مرمتگر با بنا از نزدیک برخورد نکند و لایه های تاریخی احتمالی و میزان خرابی ها در لایه های درونی را بررسی و مشاهده نکند، نمی‌توان متوجه میزان آسیب‌های وارد شده به بنا شود؛ از این‌رو گاهی هنگام کار متوجه آسیب‌های بیشتری می‌شود و به ناچار تا زمان جذب اعتبار مالی کافی، تکمیل اطلاعات و برنامه ریزی جدید داربست‌های فلزی باید روی بنا قرار بگیرند.
ریاحی‌مقدم با اشاره به‌اینکه نصب داربست در هر یک از بناهای تاریخی نیاز به دانش و طراحی خاص دارد گفت: فراموش نکنیم استفاده از داربست های فلزی به عنوان ابزار اولیه در عملیات حفاظت و مرمت ابنیه تاریخی است که نیاز به دانش و بهره مندی از تکنولوژی خاص و فن آوری های جدید است، زیرا نصب داربست های فلزی برای عملیات رفع خطر و مقاوم سازی در شرایط اضطراری برای انجام مرمت بنا متفاوت است و ما در سال های گذشته در این زمینه بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم و از دانش روز در این زمینه استفاده نکردیم.
این پژوهشگر حفاظت آثار تاریخی در آخر در مورد آسیب‌های احتمالی که ماندگار شدن طولانی مدت داربست‌ها در بناهای تاریخی می‌تواند به آنها وارد کند نیز گفت: به‌طور کل وجود داربست‌ها به‌غیر از آسیب منظری احتمالی، آسیب دیگری به بنای تاریخی نمی‌رساند و خود موجب استحکام بخشی بنا می‌شود. اما گاهی فرسوده شدن و زنگ زدن لوله‌های فلزی داربست و عدم نصب درست آن می‌تواند به ساختار و سازه بنا آسیب وارد کند. ازسوی دیگر فراموش نکنیم حفاظت و مرمت بناها و بافت های تاریخی اقدامی مستمر و مداوم است و گاهی نیاز به چندین سال زمان دارد.
زمان استفاده از دانش
به‌نظر می‌رسد با توجه به فراوانی و اهمیت آثار و ابنیه تاریخی در ایران که نیازمند مرمت هستند زمان آن فرا رسیده است که یک‌بار دیگر به شکل بهتری به ابزار و امکانات مرمتگران داخلی نگاهی اندازیم. شاید زمان آن فرا رسیده است تا هم میزان دانش خود را در مورد چگونگی نصب داربست‌ها افزایش دهیم و هم از افراد متخصص استفاده کنیم. به یاد داشته باشیم، بازنگری در نوع استفاده از داربست‌ها به جهت آلیاژ به کار رفته در آنها می تواند عامل موثری در کاهش مشکلات آتی نصب این سازه ها داشته باشد.