مشکلات اقتصاد با «حذف صفر» حل می‌شود؟

پانیذ رحیمی: بحث حذف صفر از پول ملی، موضوعی است که در سال‌های اخیر بار‌ها مطرح شده و همچنان در کانون توجه اقتصاددانان، سیاست‌گذاران و جامعه قرار دارد. موافقان این طرح، آن را گامی مهم در جهت ساده‌سازی مبادلات مالی، کاهش هزینه‌های چاپ اسکناس و تقویت جایگاه پول ملی می‌دانند؛ اما مخالفان هشدار می‌دهند که در غیاب اصلاحات ساختاری و کنترل تورم، این اقدام نه‌تنها بی‌ثمر است بلکه می‌تواند پیامد‌های منفی روانی و اقتصادی به دنبال داشته باشد. در این باره با مهدی دارابی کارشناس اقتصاد پولی و بانکی، صادق الحسینی اقتصاددان، امیرمحمد گلوانی اقتصاددان، سیدعباس عباس‌پور کارشناس اقتصادی و محمدامین حاجی‌لنگری کارشناس اقتصادی گفت‌وگو کرده‌ایم. 

حذف  4 صفر پول ملی همزمان با اصلاحات اقتصادی  باشد 

صادق الحسینی، اقتصاددان: در شرایط کنونی، حذف چهار صفر از پول ملی به هیچ وجه اقدام درستی نیست. کار درست زمانی درست است که در زمان مناسب و به شیوه صحیح انجام شود. اگر کاری درست را در زمان نادرست انجام دهید، نتیجه آن اشتباه خواهد بود. مثلاً فرض کنید کسی قرار است تحت عمل جراحی قرار بگیرد؛ طبیعتاً باید آماده‌سازی‌های لازم قبل از جراحی انجام شود، از جمله تمیز کردن محل عمل، اصلاح و ضدعفونی کردن آن ناحیه. اگر این مراحل در زمان مناسب انجام نشود، مثلاً بعد از جراحی، نه‌تنها این کار بی‌معنی است بلکه باعث بروز مشکلات جدی می‌شود. حذف چهار صفر از پول ملی هم دقیقاً به همین شکل است؛ در شرایط فعلی، این اقدام عملاً بیهوده، نادرست و حتی می‌تواند اثرات منفی داشته باشد.

کنترل تورم و تثبیت قیمت‌ها دو پیش‌نیاز اصلی حذف صفر 

امیرمحمد گلوانی، اقتصاددان: حذف چهار صفر از پول ملی، اقدامی است که مجلس مصوب کرده و در دهه‌های مختلف در کشور‌های گوناگون نیز انجام شده است. معمولاً این سیاست زمانی موفق و مثمرثمر بوده که پس از اصلاحات اقتصادی اساسی، کاهش تورم و تثبیت قیمت‌ها اجرا شده باشد و اعتماد مردم به پول ملی بازگردد. نمونه معروف این اقدام، اصلاحات اقتصادی ترکیه در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست‌ویکم است که توسط کمال درویش، اقتصاددان مشهور ترکیه صورت گرفت. پس از آنکه تورم‌های بالای ۱۰۰ درصد به تورم‌های تک‌رقمی کاهش یافت، حذف چند صفر از پول ملی ترکیه انجام شد. مردم نیز با این اقدام همراهی کردند، زیرا تثبیت قیمت‌ها و کنترل تورم را به‌طور ملموس مشاهده کرده بودند. 

حذف چند صفر از پول ملی ضرورت و نفع اقتصادی ندارد 

سیدعباس عباسپور، کارشناس اقتصادی: حذف چند صفر از پول ملی نه ضرورتی دارد و نه نفعی برای اقتصاد کشور به همراه خواهد داشت. این اقدام صرفاً تأثیری حسابداری در حساب‌های ملی، بانک‌ها و صورت‌های مالی شرکت‌ها ایجاد می‌کند و معمولاً منافع واقعی به دنبال ندارد. کشور‌های دیگر نیز معمولاً این کار را پس از ورود به دوره ثبات اقتصادی انجام می‌دهند؛ یعنی پس از آنکه تورم‌های بالا یا ابرتورم را پشت سر گذاشته‌اند و وارد فاز تثبیت قیمت‌ها شده‌اند، برای بهبود تصویر حسابداری، چند صفر از پولشان حذف می‌کنند. برای مثال، آلمان پس از جنگ جهانی این اقدام را انجام داد، اما هدف مشخص و شرایط ویژه‌ای داشت. 
درحالی‌که ما اکنون در شرایطی قرار داریم که تورم‌های بالای ۴۰ درصد را تجربه می‌کنیم و وارد دوره ثبات نشده‌ایم، حذف صفر‌های پول ملی به نظر من توجیه چندانی ندارد و اثربخش هم نیست. مسئله کنترل تورم و ثبات اقتصادی با اقدامات نمایشی حل نمی‌شود. تأثیرگذاری سیاست‌ها بسته به هدف‌گذاری سیاست‌گذار است. باید مشخص شود هدف سیاست‌گذار چیست؛ آیا تمرکز بر سیاست پولی و تأمین مالی تولید است یا کنترل نقدینگی یا سیاست ارزی و مدیریت تراز پرداخت‌ها؟ بر اساس این اهداف، ابزار‌های مختلفی قابل انتخاب هستند. در شرایط فعلی، با توجه به فشار‌های اقتصادی ناشی از جنگ، بانک مرکزی و سیاست‌گذار باید به جای اقدامات نمادین مانند حذف صفر‌های پول، روی سیاست‌های اعتباری و هدایت اعتبار به سمت طرح‌ها و پروژه‌های پیشران تمرکز کند. این اقدام می‌تواند به کنترل تراز و تقویت تولید کمک کند. 

دولت پول الکترونیکی حاکمیتی ایجاد کند

محمدامین حاجی‌لنگری، کارشناس اقتصادی: در حوزه ارزش پول ملی، دو مکتب فکری وجود دارد. مکتب اول معتقد است ارزش پول به حجم پول در گردش و ضمانتی که دولت به عنوان ناشر پول ارائه می‌دهد بستگی دارد. بر اساس این دیدگاه، مدیریت صحیح حجم پول می‌تواند ارزش آن را حفظ کرده و تورم را کنترل کند. اما مکتب دوم بر ضمانت پشتوانه پول تأکید دارد و معتقد است بدون ضمانت کافی، انتشار پول جدید تأثیر چندانی بر ارزش پول نخواهد داشت. امروز یکی از مهم‌ترین چالش‌های کشور، خلق پول بانکی به صورت الکترونیکی و بدون نظارت کافی است. این پول‌های الکترونیکی بدون پشتوانه واقعی وارد چرخه اقتصادی شده و یکی از عوامل اصلی تورم و فساد به شمار ‌می‌روند. برای حل این مشکل، لازم است دولت پول الکترونیکی حاکمیتی ایجاد کند که پشتوانه و ضمانت مشخصی داشته باشد و بانک‌ها ملزم شوند اسناد و پول منتشر شده را تضمین کنند تا مردم نسبت به دریافت ضمانت این اسناد حساس شوند. 

حذف صفر از پول ملی ممکن است مضر باشد 

مهدی دارابی، کارشناس اقتصاد پولی و بانکی: حذف صفر از پول ملی معمولاً در دو شرایط منطقی و ضروری انجام می‌شود. اول، زمانی که کشور دچار تورم بسیار بالا و بی‌ثباتی اقتصادی شده باشد، مانند وضعیت زیمبابوه یا ونزوئلا که تعداد صفر‌های پول به حدی افزایش یافته که نظام حسابداری و مالی کشور دچار بحران می‌شود. دوم، زمانی که اصلاحات اقتصادی انجام شده و انتظار می‌رود تورم روند کاهشی پیدا کند و انتظارات تورمی کاهش یابد. اما در مورد ایران، هیچ‌یک از این دو شرط برقرار نیست.