دغدغه‌هایی درباره توسعه سواحل مکران

• تعریف توسعه دریا‌محور: یکی از موضوعاتی که امروزه در سطح مدیران کشور مطرح است و درمورد آن زیاد می‌شنویم، توسعه با محوریت دریاست. این موضوع بسیار کلی است و هرکس براساس درک خود آن را تعریف می‌کند؛ بنابراین توصیه می‌شود بهتر است ابتدا تعریف روشنی از توسعه دریا‌محور ارائه شود و البته قبل از آن‌ هم مشخص شود چرا مدل توسعه دریامحور را انتخاب کرده‌ایم؟ این نوع توسعه چه مزیتی برای کشور دارد؟ به‌عنوان مثال ممکن است نزدیک‌کردن صنایع آب‌بَر به دریا و استفاده از آب دریا برای صنعت را از مصادیق توسعه دریامحور بدانیم که اساسا این مصداق خوبی برای توسعه دریا‌محور نیست. امروزه بازار حمل‌ونقل و لجستیک دریایی، صنایع دریایی (ساخت و تعمیر کشتی)، گردشگری دریایی، تأمین غذا از طریق دریا، استفاده از منابع دریایی (نفت و گاز)، تولید انرژی‌های تجدیدپذیر از محیط دریا و... از مهم‌ترین زمینه‌هایی است که اقتصاد دریایی را شکل می‌دهند. حال باید دید سهم ایران در این بازارها چقدر بوده و بهتر است تا چه میزان هدف‌گذاری شود و هزینه/فایده رسیدن به این اهداف محاسبه شود. آن‌گاه تصمیم بگیریم که مسیر توسعه ما دریا‌پایه باید باشد یا خیر.

• تدقیق در تشویق به افزایش حضور جمعیت در سواحل مکران: یکی از پرسش‌هایی که وجود دارد، این است که تلاش برای ایجاد سکونتگاه‌های جدید در سواحل مکران (به‌ویژه حد فاصل جاسک تا چابهار) بر‌اساس چه اصولی صورت می‌گیرد؟ تاریخ هزاران‌ساله این خطه نشان می‌دهد که به دلیل ویژگی‌های طبیعی و اقلیم خشن در خشکی و در دریا، جمعیت زیادی جذب این نواحی نشده‌اند. به‌ طور مثال وقوع پدیده مونسون در این مناطق و توفان‌های حاره‌ای، شرایط خاصی را به منطقه تحمیل کرده است. یکی دیگر از مسائل مهم در این منطقه کمبود شدید آب است. یقینا اگر شرایط زندگی و زیست در این مناطق مهیا بود، حتما مانند خلیج‌ فارس شاهد تشکیل شهرهای ساحلی بیشتر و بزرگ‌تری بودیم؛ بنابراین لازم است برای ایجاد سکونتگاه‌های جدید یا توسعه جمعیت روستایی و شهرهای محدود در این ناحیه، به ظرفیت محیطی و اقلیمی آن توجه ویژه شود. ضمن اینکه باید نگاه جدی هم به لزوم ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تشکیل سکونتگاه‌های شهری نظیر راه، فرودگاه، بهداشت و درمان، آموزش، انرژی و... داشته باشیم.

• مشارکت‌دادن جامعه محلی در تصمیم‌گیری‌ها: تجربیات موجود گواه آن است که در تهیه برنامه‌های توسعه سرزمینی، توجه لازم به ساکنان و جوامع محلی نمی‌شود و راه‌حل‌هایی که ارائه می‌شوند، اغلب کلیشه‌ای و از نظر فرهنگی- اجتماعی نچسب بوده و بر‌اساس مدل پزشک – بیمار تجویز می‌شوند. درصورتی‌که ساکنان فعلی این مناطق (هرچند کم)، اصول و روشی قابل احترام برای زندگی خود داشته و صدها سال ساکن این مناطق هستند؛ بنابراین با هیچ منطقی نمی‌توان این حضور را نادیده گرفت. امروزه ثابت شده است که اجرای راهکارهای تحول و توسعه، چنانچه با مشارکت جوامع محلی باشد، از نتایج بهتر و پایدارتری برخوردار خواهد بود.

• توجه به توان اکولوژیک در برنامه‌ریزی‌های توسعه: با توجه به اصول آمایش سرزمین، توصیه اکید می‌شود که بارگذاری انواع فعالیت‌های انسانی، بر‌اساس توان اکولوژیک انجام گیرد تا اصول توسعه پایدار و درخور بیشتر و بهتر رعایت شود. بر‌اساس مستندات موجود می‌توان دریافت که در برنامه توسعه مناطق ساحلی مکران، هرچند مطالعات محیطی خوبی انجام شده است؛ اما توان اکولوژیک این مناطق مورد سنجش قرار نگرفته و پهنه‌های مناسب با برنامه‌های دستگاه‌های اجرائی و وزارتخانه‌ها، مستقل از توان اکولوژیک این مناطق تعیین شده‌اند. شایان ذکر است که پهنه‌بندی کاربری‌ها بر‌اساس توان اکولوژیک در کل سبب کاهش هزینه‌های اجرا و به‌ویژه بهره‌برداری می‌شود. ضمن آنکه محیط زیست کمتر آسیب‌ می‌بیند و از منابع محیطی هم درست‌تر استفاده می‌شود.

• توجه به ظرفیت‌های حمل‌ونقل دریایی: در برنامه توسعه مناطق ساحلی مکران، تمرکز پهنه مناسب برای فعالیت صنعتی در دو منطقه چابهار و جاسک با فرض وجود ظرفیت‌های بندری در این دو منطقه صورت گرفته است. باید توجه کرد که ظرفیت بندر چابهار در فاز نهایی توسعه به حدود 32 میلیون تن رسیده و بندر چند‌منظوره فعلی جاسک نیز برای شناورهای زیر پنج هزار تن مناسب است؛ بنابراین چنانچه هدف‌گذاری صنعتی در سواحل مکران مد‌نظر است، به ظرفیت‌های مورد نیاز جدید بندری برای صادرات محصول یا واردات مواد اولیه باید توجه کرد؛ بنابراین شاید مناسب باشد که پهنه‌بندی استقرار صنایع با توجه به نواحی دارای پتانسیل ساخت بنادر جدید بازبینی شود.

• توجه به اصول مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی (ICZM): با توجه به دستاوردهای برنامه‌های مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی کشور که برای اکثر سواحل ایران و از جمله سواحل مکران تهیه‌ شده (یا در دست تهیه است)، توصیه اکید می‌شود که هرگونه برنامه توسعه این مناطق با رعایت اصول مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی انجام شود. رعایت این اصول سبب استفاده متعادل و متوازن از منابع تجدید‌ناپذیر ساحلی می‌شود؛ به‌ نحوی‌ که منافع همه ذی‌نفعان در بهره‌برداری خردمندانه از دریا و ساحل دیده می‌شود. طبیعی است که آیندگان نیز یکی از ذی‌نفعان این مناطق هستند و از اکنون باید به فکر آنها بود.

• توجه به نوآوری در حوزه دریایی: به نظر می‌رسد توجه به نوآوری در حوزه دریایی کشور از سایر زمینه‌ها عقب‌تر باشد که این موضوع ظرفیت‌های کاری و فعالیتی جدیدی برای جوانان تحصیل‌کرده را می‌تواند فراهم ‌کند. بر‌اساس‌این و با توجه به مواردی که در بخش‌های قبلی اشاره شد، لازم است بر‌اساس دستاوردهای ناشی از توجه و تمرکز بر نوآوری‌های دریایی، برنامه‌های توسعه مناطق ساحلی مکران را بازبینی کنیم و چه‌ بسا ضریب استفاده از مکان کاهش یابد و همه سواحل قابل استفاده را (که بسیار محدود است) دست‌خورده نکنیم.