چشم‌انداز غلات در ایران و جهان

گزارش «چشم‌انداز بخش کشاورزی برای سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۸»، حاصل همکاری مشترک بین دو سازمان OECD و FAO است که یکی از بخش‌های مورد بررسی آن غلات است. با توجه به بالاتر بودن رشد تولید از میزان افزایش مصرف برای چند سال پیاپی، موجودی انبارها زیادتر شده که براساس آن انتظار می‌رود در کوتاه‌مدت قیمت غلات پایین بماند. طی دوره چشم‌انداز (۲۰۱۹ تا ۲۰۲۸)، پیش‌بینی می‌شود قیمت واقعی غلات کاهش یابد (قیمت اسمی افزایش خواهد یافت) که ناشی از موجودی بالا و کُندتر بودن رشد تقاضا نسبت به دهه پیش بوده است. کاهش انتظاری قیمت‌ها ممکن است درآمد تولیدکننده‌ها را متاثر سازد که این تصمیم‌گیری در مورد کاشت محصولات و واکنش‌های سمت عرضه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. پیش‌بینی می‌شود طی بازه زمانی ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۸، میزان تولیدجهانی غلات نسبت به دوره پایه (۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸)، ۳۶۷ میلیون تن افزایش یابد و به ۳ هزار و ۵۳ میلیون تن در سال ۲۰۲۸ برسد که عمدتا ناشی از افزایش راندمان خواهد بود.

طبق انتظارات، تولید ذرت، بیشترین افزایش (۱۸۱ میلیون تن) را تجربه خواهد کرد؛ پس از آن گندم (۸۶ میلیون تن)، برنج (۶۶ میلیون تن) و سایر غلات دانه‌درشت (۳۵ میلیون تن) قرار خواهند داشت. بهبود تنوع بذرها همچنان به افزایش راندمان محصولات منجر خواهد شد و رشد تعداد مزارع تجاری، به‌خصوص در آفریقا و منطقه دریای سیاه، دسترسی به فناوری‌های جدید از جمله ماشین‌آلات و خدمات توسعه را تسهیل کرده است. مزارع جدید نیز می‌تواند بهره‌وری را، به‌خصوص از طریق استفاده کارآمدتر مواد اولیه مانند کودها و مواد شیمیایی مزارع بهبود دهد. بر این اساس پیش‌بینی می‌شود متوسط جهانی راندمان غلات طی دوره چشم‌انداز (۲۰۱۹ تا ۲۰۲۸) رشد سالانه ۱/ ۱ درصدی داشته باشد که کمتر از رشد سالانه ۹/ ۱ درصدی در دهه پیش است. انتظار می‌رود در دهه آینده، سطح زیرکشت افزایش جزئی داشته باشد که عمدتا به علت بهره‌برداری از زمین‌های کشاورزی جدید (آفریقا، فدراسیون روسیه و آمریکای لاتین)، سیستم چند محصولی (آمریکای لاتین) و تبدیل مراتع به زمین‌های زراعی (هند) است. این تغییرات تا حدودی نتیجه اعمال سیاست‌های ملی خودکفایی موادغذایی است. از سوی دیگر مصرف جهانی غلات بین دوره پایه (۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸) و ۲۰۲۸، حدود ۳۸۲ میلیون تن افزایش خواهد یافت و به ۳ هزار و ۳۶ میلیون تن در سال ۲۰۲۸ خواهد رسید. طی میان‌مدت، با توجه به کندتر شدن تقاضای خوراک دام از سمت چین، انتظار می‌رود رشد کل تقاضای غلات، نسبت به دهه پیش آرام‌تر باشد.

به احتمال زیاد افزایش استفاده از غلات در صنعت که مهم‌ترین آنها نشاسته و سوخت‌های زیستی است، ناچیز خواهد بود. در بخش مواد غذایی، سرانه مصرف غلات به سطح اشباع در جهان رسیده است؛ با این حال، انتظار می‌رود تقاضای غلات در بخش موادغذایی بالا باشد که ناشی از رشد سریع جمعیتی در آفریقا و آسیا است که غلات به‌عنوان مولفه اصلی رژیم غذایی این مناطق به‌شمار می‌رود. پیش‌بینی می‌شود مصرف گندم ۹۳ میلیون تن نسبت به دوره پایه افزایش یابد و عمدتا توسط انسان‌ها مورد مصرف قرار گیرد. همچنین انتظار می‌رود استفاده از ذرت ۱۸۹ میلیون تن افزایش یابد که بیشتر متاثر از توسعه بخش دامپروری در چین، آمریکا و آسیای جنوب شرقی است. ذرت مورد مصرف انسان‌ها، به‌خصوص در جنوب صحرای آفریقا که ذرت سفید یکی از اصلی‌ترین مواد غذایی آنها محسوب می‌شود و جمعیت‌شان به سرعت در حال رشد است، ۲۷ میلیون تن افزایش خواهد یافت.

استفاده از سایر غلات دانه درشت نیز ۳۲ میلیون تن افزایش خواهد یافت که انتظار می‌رود عمده این افزایش مربوط به آفریقا باشد. پیش‌بینی می‌شود مصرف جهانی برنج تا سال ۲۰۲۸ حدود ۶۷ میلیون تن افزایش یابد که آسیا و آفریقا بیشترین میزان این افزایش را به خود اختصاص خواهند داد و مصرف مستقیم انسان از آنها همچنان اصلی‌ترین مورد مصرف این محصول است. طبق پیش‌بینی‌ها، تجارت جهانی غلات تا ۷۶ میلیون تن افزایش خواهد یافت و به ۵۰۳ میلیون تن در سال ۲۰۲۸ خواهد رسید. فدراسیون روسیه طی چند سال اخیر به‌عنوان بازیگر اصلی بازار گندم جهان نقش داشته و از اتحادیه اروپا، به‌عنوان صادرکننده نخست گندم جهان در سال ۲۰۱۶، پیشی گرفته است. انتظار می‌رود که روسیه این جایگاه خود را طی بازه زمانی مورد بررسی حفظ کند و در سال ۲۰۲۸ سهم ۳/ ۲۰ درصدی از کل صادرات گندم جهان را به خود اختصاص دهد. برای ذرت نیز ایالات‌متحده آمریکا بزرگ‌ترین صادرکننده جهان خواهد بود؛ اگرچه طی این مدت با تقویت جایگاه برزیل، آرژانتین، اوکراین و روسیه در بازار جهانی ذرت، سهم آمریکا از بازار کاهش خواهد یافت.

انتظار می‌رود اتحادیه اروپا، استرالیا و آمریکا صادرکنندگان اصلی غلات دانه‌درشت (عموما جو و ذرت خوشه‌ای) باشند؛ هر چند که رشد صادرات این محصول با حمایت تجاری و افزایش رقابت ذرت در بازار خوراک دام، محدود خواهد شد. هند، تایلند، ویتنام و پاکستان همچنان بزرگ‌ترین عرضه‌کنندگان برنج جهان هستند و کامبوج و میانمار نیز نقش مهمی در این بازار دارند. براساس پیش‌بینی‌های فائو، تولید غلات ایران طی سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۸ با رشد سالانه ۴/ ۲ درصد همراه خواهد بود. این رشد عمدتا تحت تاثیر افزایش تولید گندم است که طبق پیش‌بینی‌ها به‌طور متوسط سهم حدود ۷۰ درصدی از کل تولید را خواهد داشت. براساس پیش‌بینی‌ها، تولید گندم طی این مدت با رشد سالانه ۷/ ۲ درصدی همراه خواهد بود و در سال ۲۰۲۸ به ۴/ ۱۵ میلیون تن خواهد رسید. تولید سایر غلات دانه‌درشت نیز سالانه با رشد ۷/ ۱ درصدی همراه بوده و طبق پیش‌بینی‌ها در سال ۲۰۲۸ به ۶/ ۳ میلیون تن خواهد رسید. تولید برنج ایران نیز در سال ۲۰۱۶ حدود ۹/ ۱ میلیون تن بوده و انتظار می‌رود با متوسط رشد سالانه ۶/ ۱ درصدی در سال ۲۰۲۸ به ۳/ ۲ میلیون تن برسد. پیش‌بینی می‌شود میزان تولید ذرت ایران نیز با متوسط رشد سالانه ۶/ ۱ درصدی از ۸۹۷ هزار تن در سال ۲۰۱۶ به ۰۸/ ۱ میلیون تن در سال ۲۰۲۸ برسد. همچنین انتظار می‌رود طی سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۸، مصرف غلات کشور سالانه با رشد ۷/ ۴ درصدی همراه باشد.