مطالبه‌گری در استانبول
- توضیحات
شهر «استانبول» بار دیگر میزبان گفتوگوهای ایران و تروئیکای اروپایی می‌شود؛ اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه گفت که روز «جمعه سوم مرداد» (۲۵ ژوئیه) ایران و تروئیکا در سطح معاونان وزرای خارجه درباره موضوع هستهای ایران گفتوگو خواهند کرد. پیش‌تر ۲۶ اردیبهشتماه سال جاری مذاکراتی بین طرفین در استانبول برگزار شده بود. رفع تحریمها و مباحث مربوط به برنامه هستهای ایران از جمله مباحثی است که در این جلسه پیگیری می‌شود. بقائی همچنین تاکید کرد که این نشست، «جلسه مطالبه‌گرایانه» از سوی ایران خواهد بود.
سرانجام بعد از چند روز گمانه‌‌‌زنی و انتشار اخباری از سوی رسانه‌‌‌های خارجی درباره زمان و مکان دور ششم مذاکرات ایران و تروئیکای اروپا در دولت مسعود پزشکیان، روز گذشته اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، اعلام کرد که ایران و سه کشور اروپایی (فرانسه، آلمان و انگلیس) روز «جمعه سوم مرداد» (۲۵ ژوئیه) در سطح معاونان وزرای امور خارجه در «استانبول» درباره موضوع هستهای ایران گفتوگو خواهند کرد. گفت‌وگوهایی که به تعبیر بقایی مطالبه‌گری ایران از اروپا به دلیل مواضع متناقض در طول ماه‌‌‌های گذشته بوده است. تروئیکای اروپایی از دو هفته گذشته به این سو مجددا با طرح ادعاهایی در خصوص مکانیسم ماشه، تهدید کردهاند که این سازوکار را تا پایان ماه اوت - ۱۰ شهریور فعال خواهند کرد. قطعی شدن دور جدید مذاکرات تهران و سه پایتخت اروپایی در شرایطی است که پیش‌تر و در روز یکشنبه خبرگزاری اسکای نیوز در خبری مدعی شده بود که این مذاکرات روز یکشنبه در ژنو برگزار می‌شود.
به گفته بقایی این گفتوگوها در سطح معاونان وزرای امور خارجه با حضور مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر خارجه و کاظم غریب‌‌‌آبادی، معاون وزیر خارجه در امور بین‌الملل برگزار خواهد شد. همزمان مارتین گیس، سخنگوی وزارت امور خارجه آلمان، در پاسخ به این سوال که این کشور چه انتظاری از این مذاکرات دارد و چه کسی را به نمایندگی به استانبول می‌‌‌فرستد، گفت: «این مذاکرات در سطح کارشناسی برگزار می‌شود.» سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران همچنین گفت که در این نشست معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز حضور دارد. به گفته بقایی، رفع تحریمها و مباحث مربوط به برنامه هستهای ایران در جلسه ایران و تروئیکا به صورت جدی مطرح خواهد شد و تهران مطالبات خود را بیان می‌کند. وی درباره موضع‌‌‌گیری کشورهای اروپایی پیرامون تجاوز اخیر علیه کشورمان نیز تشریح کرد که این کشورها برای محکوم کردن تجاوزات، مسوولیت قانونی و حقوقی داشتند و متاسفانه این اتفاق نیفتاد. بقایی تاکید کرد که این جلسه از سوی ایران«مطالبه‌گرایانه» خواهد بود.
پیش از این خبرنگار المیادین در تهران گفته بود ایران در پاسخ به درخواست کشورهای اروپایی، با برگزاری دور جدید مذاکرات با نمایندگان تروئیکای اروپایی موافقت کرده و اوایل هفته آینده این مذاکرات در سطح معاونان وزیر امور خارجه برگزار خواهد شد. خبرنگار المیادین تاکید کرد مذاکرات ایران و اروپا جدا از مذاکرات غیرمستقیم با واشنگتن برگزار خواهد شد.
آلمان؛ در نقش پلیس بد
این مذاکرات در شرایطی برگزار می‌شود که کشورهای اروپایی با همراهی آمریکا بر فعالسازی مکانیسم ماشه علیه ایران تاکید دارند. روز شنبه یک پایگاه خبری آمریکایی به نقل از سه منبع آگاه نوشت که مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، و وزرای امور خارجه فرانسه، آلمان و انگلیس توافق کردند که پایان ماه اوت (ماه آینده میلادی) موعد بالفعل درباره حصول توافق هستهای با ایران باشد، در غیر این صورت، «مکانیسم ماشه فعال خواهد شد». فرانسه، آلمان و بریتانیا همچنان بخشی از توافق هستهای ۲۰۱۵ ایران هستند که دولت اوباما آن را امضا کرد، اما دولت اول ترامپ از این توافق خارج شد. در واقع توافق سه کشور اروپایی این بود که تحریم‌‌‌های سازمان ملل علیه ایران را تا پایان ماه اوت بازگردانند، مگر اینکه اقدامی در مورد توافق هستهای جدید صورت گیرد.
در یکی از آخرین واکنش‌‌‌ها از سوی کشورهای غربی روز گذشته وزارت خارجه آلمان اعلام کرد که آلمان، فرانسه و انگلیس به تلاش‌‌‌های فشرده برای یافتن راه‌‌‌حل دیپلماتیک دائمی برای پرونده هستهای ایران ادامه می‌دهند. همزمان وزارت خارجه آلمان تاکید کرد که اگر تا پایان ماه اوت به راه‌‌‌حل دیپلماتیک دست پیدا نشود، گزینه مکانیسم ماشه همچنان مطرح خواهد بود. این در حالی است که اخیرا مواضع نادرستی از سوی این کشور در خصوص برنامه هستهای ایران اتخاذ شده و حتی واکنش سخنگوی دستگاه دیپلماسی را به دنبال داشته است. بقایی در این رابطه گفت: «ما از رویکرد آلمان در یک ماه اخیر به‌‌‌شدت گله‌‌‌مند هستیم، من کلمه گله‌‌‌مند را به‌‌‌عنوان سبک‌‌‌ترین کلمه استفاده کردم، استفاده از تعابیر نامناسب توسط مقامات آلمان از جمله کار کثیف رژیم برای آنان، مسوولیت بین‌المللی برای آلمان ایجاد کرده و صراحتا اقدام تجاوزکارانه را می‌‌‌پذیرد.» وی تاکید کرد: «ما انتظار داریم آلمان موضع خودش را تصحیح کند و اجازه ندهد به‌‌‌عنوان نقطه سیاه در تاریخ روابط دو ملت باقی بماند.»
سرنوشت ماشه در استانبول تعیین می‌شود؟
با توجه به فضایی که امروز وجود دارد و تهدید مداوم اروپاییها به استفاده از ابزار مکانیسم ماشه علیه ایران، گفتوگوهای روز شنبه در استانبول از اهمیت فوق‌‌‌العاده‌‌‌ای برخوردار است و اگر این مذاکرات در مسیر درستی پیش برود، ممکن است در گام‌‌‌های بعدی پیش از موعد تعیین‌‌‌شده، طرفین بتوانند به سازوکاری برای فعال نشدن اسنپ‌‌‌بک دست پیدا کنند.
توصیه‌‌‌های جدی تهران به بروکسل
روز یکشنبه وزیر خارجه کشورمان در نامه‌‌‌ای خطاب به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت، درباره تلاش‌‌‌های اروپاییها برای استفاده از مکانیسم ماشه تاکید کرد که سه کشور اروپایی نمی‌توانند با سوءاستفاده از قطعنامه‌‌‌ای که خود به آن پایبند نبوده‌‌‌اند، اعتبار شورای امنیت سازمان ملل را زیر سوال ببرند. بقایی نیز روز گذشته در این خصوص گفت: «ما در رایزنیهای مستمر و مداوم هستیم که مانع اجرای این مکانیسم یا کاهش اجرای تبعات آن باشیم. البته همان‌طور که گفتم از نظر حقوقی، منطقی، اخلاقی و سیاسی هیچ مبنا و دلیلی برای بازگشت تحریم‌‌‌های لغو شده علیه ایران وجود ندارد.» سخنگوی دستگاه دیپلماسی با اشاره به بدعهدی اروپاییها به‌خصوص تروئیکای اروپایی در ارتباط با موضوع برجام و اجرای تعهداتشان در این قرارداد و تهدیدهای آنها در استفاده از مکانیسم ماشه علیه ایران توضیح داد: «امیدواریم که کشورهای اروپایی در این رویکرد خود تجدیدنظر کنند و فرصت نقش‌آفرینی سازنده را از مجموعه اتحادیه اروپا در ارتباط با این موضوع نگیرند.»
تهدید کشورهای اروپایی به استفاده از مکانیسم ماشه در حالی است که ایران بارها تاکید کرده که این سه کشور خود از نخستین ناقضان توافق برجام بوده‌‌‌اند و اکنون نباید از این مساله به مثابه ابزار فشاری علیه تهران استفاده کنند.
سخنگوی دستگاه دیپلماسی در پاسخ به سوالی مبنی‌بر اینکه تحلیلگران معتقدند که پافشاری کشورهای اروپایی برای استفاده از مکانیسم ماشه علیه ایران، توجیهی برای حملات به ایران است، گفت: «ما هیچ مبنای اخلاقی، حقوقی و سیاسی برای متوسل‌‌‌شدن به سازوکار ماشه قائل نیستیم. کشورهای دیگر با ما هم نظر هستند و روسیه و چین هم موضع مشابهی با ما دارند.» بقایی تاکید کرد که در نهایت، اگر تهدید به فعالسازی مکانیسم ماشه عملی شود، این اقدام به‌‌‌معنای آن خواهد بود که اروپا هیچ نقشی برای خود در فرآیندهای مذاکراتی آینده با ایران قائل نیست و خود را از هر نقشی در این زمینه محروم می‌کند.
در خصوص احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه و سناریوهای بعدی، محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی و بازرگانی دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام، روز دوشنبه گفت که در آخرین نشست کمیسیون اقتصادی دبیرخانه مجمع، احتمال فعال‌‌‌شدن مکانیسم ماشه از سوی سه کشور اروپایی و اقدامات اخیر دولت آمریکا در دو ماه گذشته در راستای فشار حداکثری همزمان با برگزاری مذاکرات، بررسی شد و فرضیه‌‌‌های مختلف در زمینه فعال‌‌‌شدن این مکانیسم و آثار و پیامدهایش مورد واکاوی قرار گرفت.
استقبال مسکو و پکن
از سوی دیگر روسیه و چین از پیگیری روند دیپلماتیک برای حل و فصل اختلافات ایران و غرب استقبال کردند. در این رابطه لین جیان، سخنگوی وزارت امور خارجه چین، روز گذشته در نشست خبری هفتگی خود در پاسخ به سوالی درباره اینکه ایران و تروئیکای اروپایی قرار است در آینده نزدیک درباره برنامه هستهای تهران گفتوگو کنند، خاطرنشان کرد که پکن همواره بر این باور است که دیپلماسی بهترین راه برای حل موضوع هستهای ایران است. او با تاکید بر اینکه «راه‌‌‌حل دیپلماتیک تنها روش درست برای رسیدگی به این مساله است» افزود: «ما از تمام طرف‌‌‌ها می‌‌‌خواهیم که در این مسیر گام بردارند و به حل سیاسی موضوع هستهای ایران کمک کنند.»
همچنین به گزارش روزنامه روسی «ایزوستیا»،
میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین، در گفت‌‌‌وگویی با این روزنامه درباره تهدید اروپایی به فعال کردن مکانیسم ماشه و همراهی آمریکا با این روند گفت: «عادت اروپاییها و آمریکایی‌‌‌ها به تعیین مداوم مهلت‌‌‌های مختلف کاملا نتیجه عکس دارد. در گذشته نیز همین رویکرد در شکست تلاش‌‌‌های ۲۰۲۲-۲۰۲۱ برای احیای برجام از طریق مذاکرات نقشی منفی داشت، در حالی که روند مذاکرات در حال به نتیجه رسیدن بود.»
وی تهدیدهای غرب برای فعالسازی مکانیسم ماشه را اقدامی غیرقانونی خواند و ادامه داد: «آمریکا خود از برجام خارج شد و از حقوق و تعهدات خود به‌‌‌عنوان یکی از طرف‌‌‌های این توافق چشم پوشید و انگلیس، آلمان و فرانسه نیز ناقض برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت هستند. این یعنی آنها خود را از حق فعالسازی ماشه محروم کردهاند.» همچنین این دیپلمات بلندپایه روسیه گفت که مسکو آماده است در صورتی که ایران و آمریکا بخواهند، نقش میانجی را در مذاکرات آنها ایفا کند.
مشورت با شرقی‌ها
سخنگوی وزارت خارجه همچنین در ارتباط با رایزنیهای ایران با روسیه و چین در ارتباط با موضوع مکانیسم ماشه و تهدیدهای اروپاییها گفت: «امروز سه‌شنبه قرار است نشست سه‌جانبه چین، روسیه و ایران در تهران در سطح مدیران کل برگزار شود که در آن موضوع هستهای نیز مطرح خواهد شد.» بقایی ادامه داد: «روسیه و چین هر دو عضو برجام و شورای امنیت سازمان ملل هستند و در هر روندی که در این زمینه شکل بگیرد، می‌توانند نقش ایفا کنند.» وی ادامه داد: «ما روابط خوبی با روسیه و چین داریم، طی یک سال گذشته در ارتباط با موضوع مکانیسم ماشه گفتوگوهای خوبی با چین و روسیه داشته‌ایم.»
دور ششم گفتوگوها
مذاکرات استانبول ششمین دور گفتوگوها بین ایران و طرفین اروپایی است؛ نخستین دور گفتوگوهای ایران و تروئیکای اروپا مهرماه ۱۴۰۳ در حاشیه هفتادونهمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک برگزار شد. میزبان دور دوم و سوم این گفتوگو شهر ژنو سوئیس بود که دور نخست نهم آذرماه سال گذشته و دور سوم ۲۴ و ۲۵دی‌ماه سال ۱۴۰۳ برگزار شد.
چهارمین دور از این گفتوگوها نیز ۲۶ اردیبهشتماه سال‌جاری و کمتر از یک ماه قبل از تجاوز رژیم اسرائیل به خاک کشورمان در استانبول ترکیه برگزار شد. دور پنجم در میانه تهاجم رژیم صهیونیستی در ۳۰خرداد در ژنو برگزار شد. همچنین شامگاه پنج‌شنبه هفته گذشته وزیر امور خارجه ایران پس از پایان جنگ ۱۲روزه در یک کنفرانس ویدئویی با وزرای خارجه تروئیکای اروپایی و همچنین کایا کالاس، مسوول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا، به گفتوگو نشست.