اقتصاد بازار: می گویند طرح پیاده راه سازی خیابان چهارباغ به سالهای دهه هفتاد باز می گردد. سالهایی که مطالعات ساخت برج جهان نما انجام می شد تا ابتدا و انتهای این خیابان به یک اثر فاخر ختم گردد.
اما به غیر از بی رونق ماندن جهان نما؛ چالش های متعدد دیگری در مسیر پیاده راه شدن خیابان چهارباغ وجود دارد؛ شرایط تجاری خیابان چهارباغ و موقعیت این خیابان در حوزه اقتصادی شهر، از دیگر مسائلی است که در صورت اجرای پیاده راه، باید مورد توجه ویژه قرار گیرد. عدم آسیب شناسی موشکافانه این موضوع می تواند تحرک اقتصادی گران ترین خیابان اصفهان را با چالشی جدی روبرو سازد.
گفت و گوی ما با دکتر محمد مسعود، دانش آموخته معماری و شهرسازی، از کشور فرانسه و استاد دانشگاه هنر اصفهان به این موضوع اختصاص دارد. جایی که این عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان، با مقایسه این مسیر با مهمترین پیاده راه های شهرهای دنیا معتقد است که نباید همه چیز را از نقطه صفر شروع کنیم.

اقتصاد بازار: به طور قطع بحث پیاده مداری بسیار مورد توجه است اما به نظر شما، با لحاظ کردن اقشاری که مستقیما در معرض نتایج مثبت و منفی این طرح هستند، از جمله کسبه حاضر در این خیابان، پیاده راه شدن چهارباغ قابل توجیه است؟
مقوله فرهنگ پیاده مداری که حاصل آن پیاده راه است، سابقه ای بلندمدت در سایر کشورهای توسعه یافته و به ویژه شهرهای تاریخی آن دارد. در شهر زیبا و تاریخی اصفهان نیز باید مدت ها پیش مسئولان شهر به این امر مبادرت می ورزیدند. اما انجام این طرح تنها از بعد کالبدی و فیزیکی کارساز نیست و باید ابتدا ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، محیط زیستی، مشارکتی و در یک کلمه "ارتقا کیفیت زیستی شهروندان" مد نظر قرار گیرد و سپس مبادرت به انجام این کار کرد. توجه داشته باشیم که عموما طرح های شهری می توانند نتایج متفاوت به همراه داشته باشند. برای مثال وقتی زیرگذر خیابان بزرگمهر احداث می شد کسبه دو طرف این خیابان آسیب های جدی متحمل شدند. عدم وجود فضای توقف خودروها سبب نوعی رکود اقتصادی در این نقطه گردید.

اقتصاد بازار: با این اوصاف توسعه و تغییر در محورهایی تاریخی و حساسی مانند چهارباغ که علاوه بر ویژگی های تاریخی، نوعی شاهراه اقتصادی نیز محسوب می شوند چگونه است؟
در صورت مطالعه و بررسی همه جانبه طرح پیاده راه کردن چهارباغ با همراهی و مشارکت مردم و در نظرگرفتن نظرات اصولی کسبه در این خیابان، می توان به راهکارهای اجرایی که ضامن رضابت شهروندان، شکوفایی اقتصادی و رونق کسب و کار در این محور باشند، دست یافت. اجرای گام به گام ابعاد کمی و کیفی طرح پیاده مداری، خود باعث افزایش گرایش مردم و گردشگران به این محور تاریخی خواهد شد. بی شک زنده سازی جایگاه واقعی این خیابان، به شرایط بهتر کسب و کار خواهد انجامید.

اقتصاد بازار: تجربه های موفق این پیاده راه در کدام کشورها بیشتر نمایان است؟
اگر چه هر شهر دارای ویژگی های خاص خود است، ولی تجربه های موفق شهرسازی دیگران که در زمان و مکان دیگری پدیدار گشته می توانند راهگشای اقدامات مشابه ما باشند تا نخواهیم همه چیز را از صفر شروع کنیم. برای نمونه شهر بارسلونا دارای یک محور گردشگری تا اندازه ای شبیه چهارباغ است. به این صورت که مردم و گردشگران در فضای میانی تردد می کنند و در دو خیابان باریک جانبی فقط امکان جابجایی خودروها بدون امکان توقف و با سرعت حرکت انسانی در دو مسیر رفت و برگشت حرکت می کنند. همچنین متروی شهر در زیر همین خیابان قرار دارد و ایستگاه هایی که خود از جاذبه های گردشگری هستند، نیز در این مسیر پیش بینی شده اند که برای جابجایی انبوه جمعیت ایفای نقش می کنند.
نمونه دیگر، محور معروف مرکز شهر واشگتن دی سی است که فضای میانی ویژه رهگذران، یکدست چمن است و خودروها به آرامی در دو سوی آن رفت و آمد می کنند. در اینجا هم محور عریض و شکوهمند میانی دارای ابتدا و انتهای تعریف شده است. به این صورت که به دو ساختمان شاخص کاخ سفید اختصاص می یابد. در واقع کاربری های فرهنگی در یک سمت محور و کاربری های دولتی، ادارات و وزارتخانه ها در سوی دیگر آن بر اهمیت و چند منظوره بودن این فضای شهری می افزاید.

اقتصاد بازار: به نظر شما چهارباغ از لحاظ ظاهری و کالبدی ویژگی پیاده راه شدن را دارد؟
پیاده راه از لحاظ کالبدی یک کف و یک بدنه دارد. به طور قطع آسفالت پوشش مناسبی برای پیاده راه نیست. عرض فعلی خیابان چهارباغ به گونه ای است که متاسفانه اگر به خودروها اجازه دهند با احترام عبور کنند باز توقف خواهند داشت. باید برای عرض این خیابان، یک راهکار مناسب، زیبا و اقتصادی اندیشید و این محور را برای یک رفت و برگشت آرام آماده کرد. البته من نگرانم که موتورسیکلت ها در این محدوده همانند آنچه در پارک ها مشاهده می شود، آزار دهنده باشند.
در چهارباغ ، نیز می توان با بنای فاخر جهان نما در شمال و پل زیبای سی و سه پل در جنوب، آنرا محدود و تعریف کرد. معمولا طول پیاده راهها در حدود 500 متر است و اگر بیشتر از این شد، بهتر است در هر قطعه 500 متری نقطه عطفی در فضای شهری رخ دهد تا از جذابیت آن نکاهد. اگر دروازه دولت تا آمادگاه که بخش نخست این خیابان را تشکیل می دهد و از آمادگاه تا میدان انقلاب بخش دیگر آن باشد، بنابراین باید شاهد نوعی دگرگونی در فضای شهری آمادگاه- پاساژ افتخار باشیم. کف سازی و بدنه سازی مناسب، کاربری های در خور این محوطه تاریخی- گردشگری و شاید تا زمانی که قطار شهری آغاز بکار نکرده، باریک سازی رفت و برگشت سواره باید مد نظر قرار گیرد. تاکید بر کاربری های نوین و برون گرایی آنها می تواند منشا درآمدی شهرداری و بهره وری مردم از هوای پاک بیرون فروشگاهها و صرف مواد خوراکی باشد. این امر باعث فرصت تامل و مکث در فضای و برخوردهای اجتماعی نیز خواهد شد.

اقتصاد بازار: وجود مغازه های متعدد در سراسر چهارباغ ، به معنای حرکت سریع و گذراست و هیچ فرصتی را برای گفتمان افراد پیاده ایجاد نمی کند در حالیکه پیاده راه به معنای فضایی است که فرصت تعاملات اجتماعی، گفتگو و نشستن را فراهم می کند. نظر شما در مورد به این کاربری ها چیست؟
برمبنای علمی، "پیاده را" با " پیاده رو" تفاوت اساسی دارد. اگرچه هر دو آنها برگرفته از بینش و فرهنگ پیاده مداری می باشند. برای نمونه پیاده روهای شانزه لیزه، بسیار عریض اند و با برون گرایی برخی کاربری ها تلاش در جذب مردم برای استفاده حداکثری دارند. بنابراین هر پیاده راه ابتدا یک فضای شهری بشمار می آمده و برای آن برنامه ریزی می شود. به نکات مهمی مانند حفظ امنیت و آسایش جسمی و روحی رهگذاران توجه اساسی گردیده است. در این میان نقش نور، رنگ، نشانه، خاطره، برخوردهای اجتماعی و فضاهای مکث مطالعه شده و برنامه ریز شهری تلاش دارد تا فضایی مناسب برای گذران اوقات فراغت خانواده فراهم آورد.
یک مورد عجیب در خیابان چهارباغ، تعدد مغازه های کوچک اغذیه و بستنی در کنار هم است؛ معتقدم که باید کاربری هایی با ارزش افزوده ایجاد کرد. پیاده راه باید فرصت مکث، آرامش و خریدهای کیفی برای گردشگر ایجاد کند. در فرانسه و کشورهای اروپایی که هوا آنچنان مناسب نیست؛ انواع رستوران ها، کافه ها و دیگر کاربری ها با شهرداری توافق می کنند تا فضای مطلوب را برای گردشگران ایجاد کند. مثلا قهوه خوردن در پیاده رو های شانزه لیزه، فراموش نشدنی است. ما نیز می توانیم یک فضای مکث خاطره ساز را در چهارباغ تجربه کنیم. به طور قطع هر چه پیاده رو ها عریض تر باشد پتانسیل گردشگری آن بیشتر است و امکان ایجاد برون گرایی برای مغازه ها مهیا تر است تا شهروندان صرفا تقاضای رفت و آمد نداشته باشند. اکنون پیاده روهای چهارباغ خیلی عریض نیست و باید به این موضوع توجه کرد و به فکر المان های سه بعدی و ویژگی های مکث خطره ساز باشیم.

/ مریم کاظمی/ پژوهشگر مسایل شهری/ به نقل از ماهنامه نوسان