فاطمه لطفی: براساس «شاخص هاب رشد ۲۰۲۴» که خدمات املاک و مستغلات بریتانیایی ساویلز منتشر میکند، از ۱۵ مرکز رشد برتر جهان، ۱۴ مرکز رشد در شرق و جنوب آسیا قرار خواهند داشت و شهر ریاض تنها شهر عربی این فهرست است.
«شاخص هاب رشد 2024» تاکید دارد که اگر «شهرنشینیِ سریع» به خوبی مدیریت شود، میتواند نتایج بهداشتی بهتر برای جمعیت ساکن در آن به همراه داشته باشد و باعث بهبود چشمانداز اشتغال و آموزش شود؛ اما اگر مدیریت ضعیف باشد، افزایش فقر، جرم و جنایت و افت شاخصهای بهداشتی نتیجه غیرقابل انکار آن خواهد بود.
فاطمه لطفی: براساس «شاخص هاب رشد ۲۰۲۴» که خدمات املاک و مستغلات بریتانیایی ساویلز منتشر میکند، از ۱۵ مرکز رشد برتر جهان، ۱۴ مرکز رشد در شرق و جنوب آسیا قرار خواهند داشت و شهر ریاض تنها شهر عربی این فهرست است.
چهار شهر از این ۱۴ شهر آسیایی در هند هستند و جزو ۱۰ شهر برتر قرار گرفتهاند و شهر بنگلور این کشور هم در رتبه اول قرار دارد. پس از بنگلور شهر هوشیمین در ویتنام و دهلی در هند رتبههای اول و دوم را دارند. شنزن چین، حیدرآباد هند، هانوی ویتنام، گوانژوی چین، بمبئی هند، مانیل فیلیپین، ریاض عربستان، کلکته هند، سوژو چین، داکا بنگلادش، ووهان چین و در نهایت دونگوان چین در ردههای بعدی فهرست نشستهاند.
حال اگر همین فهرست با فهرست شهرهای تابآور دنیا مقایسه شود که به ترتیب نیویورک، توکیو، لندن، سئول، لسآنجلس، سنگاپور، پاریس، سانفرانسیسکو، بوستون، تورنتو، ملبورن، سیدنی، برلین، شیکاگو، دالاس، هلسینکی، آتلانتا، کپنهاگ، آمستردام و استکهلم هستند تفاوتها مشخص خواهد شد. این فهرست نشان میدهد رشد و توسعه اقتصادی و تبدیل شدن به هاب رشد دلیلی بر تابآور شدن شهرها نیست و در فهرست شهرهای تابآور دنیا از آسیا تنها سه شهر وجود دارند و این سه شهر در فهرست شهرهای هاب رشد قرار نگرفتهاند!
در عین حال این گزارش «شاخص هاب رشد ۲۰۲۴» نشاندهنده یک تغییر عمده درونمنطقهای از سمت چین به آسیای جنوب شرقی است. درحالیکه به نظر میرسد کشورهای واقع در مناطق آسیای شمالی، چون ژاپن و کرهجنوبی، در حال پیر شدن هستند، آسیای جنوب شرقی و هند هنوز جوان بوده و شهرنشینی در آنها در حال توسعه است.
دلایل چندی برای حضور شهرها در بین شهرهای برتر در حال توسعه ذکرشده؛ از جمله اینکه چطور این شهرها از فناوریهای جدید استقبال میکنند درحالیکه همچنان بخش تولید سنتی خود را هم قوی نگه داشتهاند.
پیشبینی میشود بسیاری از شهرهای آسیایی با افزایش ثروت شخصی شاهد رشد طبقه متوسط باشند، و این امر همزمان است با سرمایهگذاری در زیرساختها و نیز استراتژیهایی برای بهبود ارتباطات لجستیکی که به این شهرها کمک میکند تا رتبه خوبی در این شاخص کسب کنند. «شاخص هاب رشد ۲۰۲۴» تاکید دارد که اگر «شهرنشینیِ سریع» به خوبی مدیریت شود، میتواند نتایج بهداشتی بهتر برای جمعیت ساکن در آن به همراه داشته باشد و باعث بهبود چشمانداز اشتغال و آموزش شود؛ اما اگر مدیریت ضعیف باشد، افزایش فقر، جرم و جنایت و افت شاخصهای بهداشتی نتیجه غیرقابل انکار آن خواهد بود.
تحلیلگران ساویلز برای شناسایی شهرهایی که سریعترین رشد را داشتهاند، شاخصهای اقتصادی، جمعیتی و ثروتی در ۲۳۰ شهر را با تولید ناخالص داخلی بالاتر یا مساوی ۵۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ بررسی کردند. شاخصهای اقتصادی شامل تولید ناخالص داخلی شهر در سال ۲۰۳۳ و رتبه اعتباری آینده و همچنین درصد افزایش در رشد تولید ناخالص داخلی شهر بین سالهای ۲۰۳۳-۲۰۲۳ بود.
شاخصهای ثروت شخصی، درصد افزایش تولید ناخالص داخلی شهر و درصد افزایش تعداد خانوارهایی را اندازهگیری کردهاند که در یک بازه زمانی ۱۰ ساله آنالیز شده بیش از ۷۰هزار دلار درآمد داشتند. در کنار آن شاخصهای جمعیتی بر درصد افزایش جمعیت شهر و مهاجرت بین سالهای ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۳ و نسبت آینده افراد وابسته به جمعیت در سن کار در سال ۲۰۳۳ متمرکز شدهاند. در این شاخص تنها شهرهایی قرار گرفتهاند که در سال ۲۰۲۳ تولید ناخالص داخلی برابر یا بالاتر از ۵۰ میلیارد دلار داشتند.
این شاخص بر قدرت اقتصادی شاخص شهرهای تابآور تمرکز دارد تا شهرهایی را شناسایی کند که با نزدیک شدن به سال ۲۰۳۳ در رشد اقتصادی از رقبای خود پیشی خواهند گرفت.
فاکتورهای بررسیشده در این شاخص عبارتند از:
قدرت اقتصادی آینده؛ تولید ناخالص داخلی شهر در سال 2033 و رتبه اعتباری آینده
رشد اقتصادی؛ درصد افزایش در رشد تولید ناخالص داخلی شهر، 2033-2023
ثروت شخصی؛ رشد درصد افزایش در تولید ناخالص داخلی شهر و درصد افزایش در تعداد خانوارهایی که بیش از 70000 دلار درآمد دارند، 2033-2023
رشد جمعیت و مهاجرت: درصد افزایش جمعیت شهر و مهاجرت، 2033-2023
نوع جمعیت: نسبت افراد وابسته به جمعیت در سن کار در سال 2033
دادههای این شاخص براساس منطقه شهری یعنی متروپولیتن [کلانشهری] و از Oxford Economics جمعآوری شدهاند. رتبه اعتباری آینده در سطح کشوری اندازهگیری شده است.
شهرهای هند و بنگلادش، که انتظار میرود در این دهه شاهد رشد تولید ناخالص داخلی بیش از 68 درصد باشند، در این شاخص بسیار برجسته هستند. بنگلور در هند در گروه شهرهای در حال رشد پیشتاز است.
رویکردی جسورانه و تمرکز بر فناوری آن چیزی است که برای پیشبرد عملکرد اقتصادی اهمیت دارد. این نوع رویکرد در هیچ کجا به اندازه آسیا نماد عینی نیافته است. در این قاره شهرهای بسیاری ترکیبی قدرتمند از افزایش ثروت، توسعه اقتصادی و پتانسیل توسعه جدید و گسترش تجارت را با هم نشان میدهند. آسیا منزلگاه 15 مرکز رشد گزارش ساویلز است. سرمایهگذاری زیرساختی برنامهریزیشده و استراتژیهایی برای بهبود ارتباطات و رقابت تجاری نیز از عوامل کلیدی این رشد هستند.
بخش بزرگی از دیگر شهرهای آسیایی نیز طبقه متوسط رو به رشدی خواهند داشت، زیرا ثروت شخصی به طور قابل توجهی در تمام قاره افزایش مییابد. با این اوصاف، رقابت سنتی تولید منطقه همچنان ستون اصلی و کلیدی برای رشد است.
سیمون اسمیت، مدیر ارشد تحقیقات و مشاوره در ساویلز، میگوید: «نمیتوانید محرکهای تولید سنتی را نادیده بگیرید. این محرکها هنوز هم قابل توجه هستند، بهویژه در شهرهایی که زمین و بازارهای کار ارزانتر سنتی در حال گرانتر شدن هستند و در نتیجه صنایع مجبور میشوند تا به نقل مکان به مناطق دیگر فکر کنند؛ و این فقط هزینههای جابهجایی نیست که مهم است، بلکه نیاز به انعطافپذیری بهعنوان یک کسبوکار برای تنوعبخشی به منطقه هم مهم است.
تغییر تولید درونمنطقهای از چین به آسیای جنوب شرقی یکی از مهمترین و جذابترین موضوعاتی است که در قاره آسیا باید مطالعه شود. کشورهایی مانند کره جنوبی در آسیای شمالی با سرعت سرسامآوری در حال پیر شدن هستند، اما آسیای جنوب شرقی و هند هنوز جوان هستند و شهرنشینی در این شهرها هنوز هم در حال توسعه است.
رشد جهانی اقتصاد در حال تغییر مسیر از سمت غرب به شرق است؛ این تغییر جغرافیایی پیامدهایی چندبرابری در حوزه املاک و مستغلات برای شهرها خواهد داشت. مراکز جدید نوآوری به آهنربایی برای کسبوکارهای رو به رشد و مقیاسپذیر تبدیل خواهند شد و این امر زمینهساز ایجاد تقاضا برای دفاتر، فضاهای تولیدی و لجستیکی و خانهها میشود. در همین حال، افزایش ثروت شخصی و درآمدهای قابل تصرف فرصتهایی اقتصادی را برای خردهفروشیها و شرکتهای توسعهبخش تفریحی جدید ایجاد میکند.
مدیریت رشد سریع آسان نیست. کارشناسان بر این باورند که اگر شهرنشینی را با موفقیت مدیریت کنید، نتایج بهداشتی بهتر، چشماندازهای شغلی بهتر، آموزش بهتر و حتی نتایج زیستمحیطی بهتری عاید شهر خواهد شد. اگر این مدیریت به درستی انجام نگیرد فقر، جرم و جنایت، زاغهنشینی و مشکلات بهداشتی آوار شهر خواهد شد.
مراکز رشد آینده میتوانند با توسعه پایدار از چالشهای امروزین خود درس بگیرند. شبکههای حمل و نقل عمومی نیاز به سرمایهگذاری و گسترش دارند و ترکیب املاک و مستغلات باید متضمن رونق بلندمدتی باشد که به نفع همه ساکنان باشد. برخی کشورها برای دستیابی به این اهداف در حال توسعه شهرهای آیندهنگر هستند؛ از جمله این شهرها میتوان به نئوم عربستان سعودی و پایتخت اداری جدید مصر اشاره کرد.
برخی شهرها یک سیستم عجیب بوروکراسی دارند که مانع از رشد شهر میشود؛ برای مثال، سیستم هوکو در چین مهاجرت به بزرگترین شهرهای آن را محدود میکند. سیستم هوکو یک سیستم ثبتنام خانوار است که از اواسط قرن بیستم در چین وجود داشته است. این سیستم برگرفته از اصطلاح چینی «hukou» است که در انگلیسی به «ثبتنام خانگی» ترجمه میشود و اهمیت قابل توجهی در ساختار اجتماعی و حکمرانی کشور چین دارد.
مشاهده شهرها از منظر عملکرد اقتصادی و رشد جمعیت، نشانه خوبی از شکوفایی شهرها در یک دهه آینده است. اما مراکز رشد جهانی امروز به طور خودکار به شهرهای تابآور فردا تبدیل نمیشوند. برای دستیابی به چنین روندی شهرها باید مسیرهای خود را به سمت توسعه پایدارتر از نظر زیست محیطی و بهبود آموزش و مشارکت نیروی کار هموارتر کنند. از سویی باید تسهیلگر بازارهای املاک و مستغلات با ثبات، شفاف و نقد باشند.
ویتنام: افزایش درآمد و سرمایهگذاری زیرساختی
دو شهر از میان 15 شهر برتر ویتنامی هستند. هوشیمین شهر دوم فهرست است، دلیل این رشد بیشتر ناشی از افزایش تعداد خانوارهای پردرآمد است، درحالیکه چشمانداز هانوی، دیگر شهر این فهرست، مبتنی بر رشد ثروت شخصی و نیز رشد طبقه متوسط است. ویتنام از طریق تغییرات گام به گام در زیرساختها، مقررات و برنامهریزی به ایجاد زمینه برای بهرهمندی از مزایای جریانهای قوی سرمایهگذاری مستقیم خارجی در دهه آینده همت گمارده است.
حدود 6 درصد از تولید ناخالص داخلی مربوط به زیرساختهاست، این رقم بالاترین رقم در تمام منطقه است. این میزان تولید ناخالص داخلی صرف پروژههایی از جمله احداث فرودگاه بینالمللی لانگتان، شرق شهر هوشیمین، و همچنین هزاران کیلومتر جاده جدید و بنادر عمیق دریایی است. دولت برنامهای 134/7 میلیارد دلاری هم برای کاهش اتکا به زغالسنگ دارد و برای پیشبرد رقابت، حکمرانی و عدالت اجتماعی کشور به سرعت قوانین جدیدی تصویب کرده است.
نتیجه همه این برنامهریزیها ایجاد یک پایه تولید فناوری رو به رشد است که با سرمایهگذاری ورودی از کره جنوبی، سنگاپور و چین، و نیز شرکتهای اروپایی که زنجیره تامین خود را از طریق آسیا پشتیبانی میکنند، توسعه مییابد. گزارش «شاخص هاب رشد 2024» میگوید: «ویتنام از تولید سنتی زمینخاکیها، با شرکتهایی که فقط به دنبال هزینه کمتر نیروی کار بودند، به کشوری با فناوری پیشرفتهتر، فشردهتر، با ساخت و تولید ثالث تغییر کرده است. اینها فعالیتهایی هستند که دنبالهای واقعاً طولانی دارند و روندهای آن به اقتصاد گستردهتر سرایت میکنند.»
ویتنام اکنون در حال تبدیل شدن به یکی از تولیدکنندگان پنلهای خورشیدی، خودروهای الکتریکی، تراشهها، باتریهای لپتاب، تلفنها، مانیتورها و تمامی قطعات پاییندستی مربوطه است. ویتنام ارتباطات کلیدی گستردهای دارد: 10 تا 30 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور به واسطه وجود سامسونگ است و شرکت الجی نیز حضور پررنگی در ویتنام دارد.
هوشیمین شهری بوده که همیشه به عنوان دروازه سرمایهگذاری خارجی شناخته شده است. در این شهر نرخ اشتغال 92 درصد است و خردهفروشی رونق گرفته است، زیرا تقاضای داخلی قوی باعث مدرنسازی مغازههای سنتی شهر میشود.
هانوی اخیراً سهم بزرگی در فرصتهای تولید با فناوری پیشرفته را به دست آورده است، اما مشکل هانوی کیفیت هوای بد آن است. واقع در دلتای محصورشده توسط دو رشته کوه، تمام آلودگیها را به دام میاندازد. این شهر اخیراً در صدر فهرست آلودهترین شهرهای جهان قرار گرفته است. با این حال هانوی با بهبود زیرساختها توسعه مکانهایی با محیطهای پاک و طبیعی را با فاصله یک ساعت از هم تسهیل کرده است و مشکلات آلودگی شهر را جبران میکند. کارشناسان انتظار دارند سرمایهگذاری در این زیرساختها چشمانداز صنعتی ویتنام را تغییر دهد.
بهرغم کندی اقتصاد چین، پنج شهر (شنزن، گوانگژو، سوژو، ووهان و دونگوان) در فهرست 15 مرکز رشد جهانی قرار دارند.
رویکرد چین رسیدن به رشد مقیاس بزرگ است: شنژن، گوانگژو و دونگوان همگی بخشی از منطقه خلیج بزرگ (Greater Bay Area) هستند، منطقهای بزرگ که 86 میلیون نفر یا 5 درصد از جمعیت چین را در خود جای داده است. در اینجا، دولت زیرساختها را تعیین، حمل و نقل را تسهیل و شرکتها را تشویق کرده است تا ارتباطات این منطقه را شکل دهند.
حالا چین در حال تغییر به سمت بخشهای اقتصادی جدید است که فناوری در خط مقدم آن است. این رویکرد دربرگیرنده حوزههایی چون تولید پنلهای خورشیدی، نیمههادیها و وسایل نقلیه الکتریکی است؛ یعنی اساساً هر چیزی که به فناوری سخت مربوط میشود. چینیها بهدنبال پرورش نیروهای جدید تولیدی باکیفیت و اولویتبندی نوآورانه امروزین هستند و برخی شهرها بهویژه موقعیت خوبی برای سرمایهگذاری دارند.
دونگوان، که با جمعیت 7/9 میلیون نفر، در ابعاد شهرهای چین، شهر کوچکی به حساب میآید، یک مرکز تولیدی سنتی و ارزانقیمت کالاست و به دلیل نزدیکی به شنژن و گوانگژو، به دنبال آن است که تبدیل به یک مرکز نوآوری شود. در آن طرف ووهان میخواهد شهرت بد خود را به عنوان کانون ویروس کووید-19 از اذهان پاک کند. موقعیت محوری این شهر در منطقه مرکزی چین، آن را به مکانی عالی برای شرکتهای داخلی یا بینالمللی تبدیل میکند که به دنبال کسب سود و جای پایی در شرق و غرب چین هستند.
رشد اقتصادی چین به ظاهر در حال کاهش است، اما کارشناسان بر این باورند که این فقط یک رشد آهسته نیست، بلکه آغازگر نوع دیگری از رشد اقتصادی است. رشد اقتصادی این کشور در دو دهه گذشته تحت سلطه املاک، امور مالی و مصرف کالا بوده است. جنبههای رشد اکنون در حال کُند شدن هستند و در عوض یک اقتصاد برنامهریزیشده در حال شکلگیری است.
با افزایش سرعت شهرنشینی در هند، جای تعجب نیست که پنج شهر آن را در فهرست 15 مرکز رشد جهانی پیدا کنیم. دهلی هم در میان این فهرست است که با افزایش مهاجرت، انتظار میرود تا سال 2050 به پرجمعیتترین شهر جهان تبدیل شود.
در هند تداوم رشد بخش خدمات قوی، با حمایت نیروی کار جوان و تحصیلکرده، باعث پیشرفت در بانکداری و امور مالی و به طور فزایندهای بخش فناوری میشود. این صنایع سودرسانِ مراکز عمده مانند بنگلور و بمبئی و نیز حیدرآباد خواهد بود، و این آخری پیشبینی میشود تبدیل شود به یک مرکز فناوری با بالاترین نرخ رشد سرانه تولید ناخالص داخلی در طی 10 سال آینده در بین 230 شهر بررسیشده.
گزارش «شاخص هاب رشد 2024» میگوید: رشد بخش خدمات به همراه بخش مهندسی و تولید و در کنار آن جمعیت بزرگ این کشور، باعث خواهد شد این 5 شهر هند شاهد رشد انفجاری باشند. با توجه به اینکه تنها 35 درصد از مردم هندوستان در محیطهای شهری زندگی میکنند، انتظار میرود در آینده شاهد مهاجرتهای عظیم از شهرهای درجه دوم و سوم و نیز از شهرهای کوچکتر و مناطق روستایی این کشور به این 5 شهر بزرگ باشیم. هرچند مهاجرت مزایایی برای شهرهای بزرگ دارد، چالشهایی چون ازدحام بیش از حد را هم به همراه دارد، دولت هند امیدوار است از طریق سرمایهگذاری عمده زیرساختی این چالش را برطرف کند.
ریاض تنها شهر در 15 مرکز رشد جهانی است که در غرب آسیا واقع شده است. پیشبینی رشد 26 درصدی جمعیت پتانسیل بالایی به این شهر داده و احتمالاً جمعیت آن طی 10 سال آینده از 5/9 میلیون نفر به 9/2 میلیون نفر میرسد. این افزایش جمعیت جزء اهداف اقتصادی عربستان سعودی است و انتظار میرود همین افزایش جمعیت هزینههای دولت برای پروژههای زیربنایی بزرگ و همچنین بهبود امکانات و خدمات برای انطباق با جمعیت رو به رشد را افزایش دهد.
جمعیت شاغل ریاض، جایگاه خوبی برای این شهر در میان 15 شهر برتر اعطا کرده است. عربستان سعودی جمعیتی در حدود 36 میلیون نفر دارد و 67 درصد این جمعیت زیر 35 سال سن دارند. پتانسیل اشتغال و قدرت هزینه نهایی این بخش از جمعیت در دهه آینده بسیار زیاد است.
الزامات وجود دفاتر مرکزی منطقهای بازار املاک اداری را توسعه میدهد و رشد گردشگری باعث افزایش تقاضا برای خردهفروشی در نزدیکی مقاصد گردشگری محبوب میشود. مالکیت خارجی داراییها با شرایطی فراهم است، اما اخیراً قانونی پیشنهاد شده که به دنبال رفع این محدودیتها است، و در صورت تصویب میتواند تسهیلگر ورود سرمایههای جدید به ریاض باشد.
منطقه ریاض که نزدیک به 50 درصد از تولید ناخالص داخلی غیرنفتی عربستان سعودی را تشکیل میدهد، بهدنبال متنوعسازی اقتصاد و فرصتهای سرمایهگذاری بیشتر است. فرصتهای سرمایهگذاری در بخشهای هوافضا و دفاع، کشاورزی و فرآوری مواد غذایی، مواد شیمیایی، انرژی، علوم محیطی، خدمات مالی، مراقبتهای بهداشتی و علوم زیستی، نوآوری سرمایه انسانی، صنعتی و تولیدی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، معدن و مواد معدنی، داروسازی و بیوتکنولوژی، املاک، گردشگری، و حمل و نقل و لجستیک در ریاض در حال تقویت هستند.
ساویلز رتبه شهرهای تابآور را نیز بهروز کرده است. این رتبهبندی پیشتر در سال 2021 منتشر شده بود. نیویورک رتبه اول شاخص شهرهای انعطافپذیر ساویلز را حفظ کرده و یکی از هفت شهر ایالات متحده در بین 20 شهر برتر است. در آسیا توکیو نسبت به سال 2021 با سه پله صعود در جایگاه دوم قرار گرفت، و پاریس، با چهار پله صعود، به رتبه هفتم رسید. سئول با دو پله صعود به رتبه چهارم ارتقا یافت و سنگاپور از رتبه 12 به ششم صعود کرد.
شهرهای کوچکتر، شهرهایی که کمتر از دو میلیون نفر جمعیت دارند مانند هلسینکی، ولینگتون، اسلو و ادینبورگ، عملکرد خوبی داشتند و به طور متوسط ۶ پله صعود کردند. این شهرها همه مراکز قابل زندگی منطبق با اهداف اقلیمی جاهطلبانه و نگرش باز نسبت به ساکنان و کارگران مختلف هستند.
به طور کلی، یک همبستگی قوی بین مبانی اقتصادی و تابآوری وجود دارد. اما سرمایهگذاران املاک و مستغلات همچنان بر شهرهای بزرگتر تمرکز میکنند، بهویژه شهرهایی که پایگاه اقتصادی عمیق و گستردهای دارند. شهرهای بزرگ، بهویژه آنهایی که در پنج رتبه اول قرار دارند، جذابیت خود را به عنوان مکانهایی برای برقراری ارتباطات اقتصادی باز مییابند.
در 20 شهر برتر، حجم سرمایهگذاری در املاک و مستغلات به 262 میلیارد دلار رسید؛ بهاین معنی که نسبت به حجم 574 میلیارد دلاری سال 2021 کاهش 54 درصدی داشت. نیمی از 20 شهر برتر شاخص املاک و مستغلات در ایالات متحده هستند که نشاندهنده عمق بازار ایالات متحده است.
تورنتو، پاریس، سنگاپور و توکیو به طور قابل توجهی رتبهبندی املاک و مستغلات خود را بهبود بخشیدند. تورنتو بهرغم کاهش 14 درصدی حجم سرمایهگذاری، در ستون املاک و مستغلات از جایگاه 35 به هشتم جهش کرد.