۵۵سال پیش زمانی که اولین کلنگ بزرگ‌ترین واحد صنعتی در یکی از رویایی‌‌‌ترین محیط‌‌‌زیست‌‌‌های کشور در غرب استان اصفهان به زمین زده شد، هیچ‌‌‌کس به‌‌‌جز بالادستی‌‌‌های آن زمان نمی‌‌‌دانست که تا چند دهه بعد لنجان به منطقه‌‌‌ای تبدیل خواهد شد که سرسبزی و طراوت خود را از دست داده است. نمی‌‌دانستند که ظرف کمتر از نیم‌‌‌قرن میانگین حرارت این منطقه در فصل تابستان از ۱۲ به ۴۰ درجه سانتی‌‌‌گراد افزایش می‌یابد و میزان رطوبت مفید آن که باعث می‌‌‌شد هزاران هکتار از اراضی زیر کشت یکی از مرغوب‌‌‌ترین نوع برنج جهان برود به بیابانی برهوت و رودخانه‌‌‌ای خروشان به باریکه از پساب صنعتی تبدیل شود و جمعیتی سرشار و فعال، ابزار کشاورزی و باغداری را کنار بگذارند و عازم کارخانه‌‌‌ها شوند.
باغات مفرح و درختان سر به فلک کشیده آن نیز به مجتمع‌‌‌های تجاری و مسکونی و حواشی صنعت تبدیل و به یک منطقه مهاجرپذیر مبدل می‌شود.
معضل ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون
بر اساس آمار دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، سال ۱۴۰۰ تعداد ۱۳۹۳ مرگ در کلان‌شهر منتسب به ذرات معلق بوده است.
دکتر محسن سلیمانی، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان هم اعلام کرده است که آلودگی هوا دست‌‌‌کم ۴۴۱ میلیون دلار در سال به این استان خسارت وارد می‌‌‌کند.
به گفته او بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، اصفهان جزو مناطق بحرانی در زمینه ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در هواست. هر یک‌درصد سهم افزایش آلودگی هوا معادل عدم‌حیات ۲۵ نفر است و مجموعه‌‌‌های آلاینده درصورتی‌‌‌که یک‌درصد در آلودگی هوا نقش داشته باشند، سالانه به مرگ ۲۵ نفر منجر می‌شود. تأمل‌‌‌برانگیزتر آنکه از سال ۱۳۹۸ بر پایه یک پژوهش، بر لزوم جابهجایی کارخانه‌‌‌های آلاینده از جمله فولاد، ذوب‌‌‌آهن، سیمان، ریخته‌‌‌گری‌‌‌ها و آجرپزی‌‌‌ها با سهم ۹۱ درصدی آلودگی ذرات معلق شهر اصفهان تاکید شده، ولی دولت‌‌‌ها با ممانعت از انتشار این داده‌‌‌ها، از اجرای این ضرورت طفره رفته‌‌‌اند.» احمدرضا لاهیجان‌‌‌زاده، مدیرکل محیط‌‌‌زیست اصفهان نیز دراین‌باره به «ایرنا» گفته، ذوب‌‌‌آهن و کوره‌‌‌های آجرپزی بیشترین سهم را در آلودگی هوا دارند و طبق قانون با آنها برخورد خواهد شد.
او همچنین توضیح داده که قرار است شرکت ذوب‌‌‌آهن با برنامه جامع و مدون کارهای بزرگی در زمینه رفع آلودگی رقم بزند که ممکن است تا سه سال آینده به طول بینجامد. سه سال فرصتی که گویا سال‌‌‌هاست ادامه دارد و هرگز به اتمام نمی‌‌‌رسد!
ذوب‌‌‌آهن واقعا آلاینده است؟
حسین اسماعیلی احمدی، شهردار زرین‌‌‌شهر در گفت‌وگو با نشریه نبض وطن از آلایندگی ذوب‌‌‌آهن خبر داده است. به گفته او آلایندگی ذوب‌‌‌آهن حوزه‌‌‌های مختلف آب، خاک و هوا را تحت‌تاثیر خود قرار داده و لاگون‌‌‌های کارخانه ذوب‌‌‌آهن که با پساب صنعتی آبگیری شده‌‌‌اند تاثیر بسیار مخربی روی خاک داشته و آب‌‌‌های زیرزمینی را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌‌‌دهند.
مساله آلایندگی این واحد بزرگ فولادی خاص امروز نیست و پژوهش‌‌‌هایی که انجام‌‌‌شده، این موضوع را تایید می‌‌‌کند.
پژوهشی با عنوان «ارزیابی آثار زیست‌‌‌محیطی کارخانه ذوب‌‌‌آهن اصفهان و راهکارهای پیشگیرانه» توسط اسماعیل کشکولیان و همکاران انجام شد که نشان می‌‌‌دهد: «مهم‌ترین آسیب‌‌‌ها و آثار مخرب زیست‌‌‌محیطی کارخانه ذوب‌‌‌آهن اصفهان، آلودگی آب وخاک ناشی از پسماندهای فاضلاب و پساب‌‌‌های کارخانه، آلودگی هوای ناشی از دود کارخانه و آلودگی صوتی است.» طبق داده‌‌‌های این پژوهش بیشترین آلایندگی به آلودگی هوا و کمترین آلایندگی به آلودگی خاک اختصاص داشت.
این مقاله تحقیقی تاکید کرده است که «میزان آلایندگی فیزیکی و بیولوژیکی کارخانه مذکور به‌‌‌ویژه در سال‌‌‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۷ نسبت به منافع حاصل از این کارخانه، از جنبه اقتصادی و اجتماعی بسیار بیشتر بوده است.» اواسط آذر هم در نشست میز مسائل اصفهان، دکتر احمدی‌‌‌کیا، عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان درباره منشأ تولید ذرات کمتر از ۲.۵ میکرون در استان توضیحاتی ارائه کرده است.
به گفته او بر اساس مدل‌‌‌سازی انجام‌‌‌شده در دانشگاه اصفهان میزان آلودگی PM ۲.۵در مناطق در ۵۰کیلومتری میدان نقش‌‌‌جهان، این آلودگی با میانگین۴۴درصد مربوط به خودروها و سپس با ۴۳درصد مربوط به ذوب‌‌‌آهن است. ۷۰درصد آلودگی NO۲ مربوط به خودروهاست.
در این جلسه بابک صادقیان، رئیس اداره امور آزمایشگاه‌‌‌های اداره کل حفاظت محیط‌‌‌زیست استان اصفهان هم با استناد به نتایج مطالعات سیاهه انتشار که در سال ۹۶ انجام شد به دلایل آلودگی هوای شهر پرداخته که طبق داده‌‌‌های او در مناطق ۱۵گانه شهرداری اصفهان سهم حمل‌‌‌ونقل از آلودگی هوا، حدود ۷۶درصد بود و همین شهر سهمش از ذوب‌‌‌آهن با فاصله قریب به ۴۰ کیلومتر، حدود ۶درصد محاسبه شد. بخشی از این ۷۶درصد مربوط به حمل‌‌‌ونقل صنایعی است که در اطراف مستقر شده‌‌‌اند، چراکه این صنایع به وسایل سنگینی چون اتوبوس برای جابهجایی کارکنان، به وسایل حمل‌‌‌ونقل سنگینی چون کامیون‌‌‌ها برای جابهجایی مواد اولیه و محصولات نیاز دارند. نکته حائز اهمیت اما در این رابطه این است که بالای ۶۵درصد از خودروهای ناوگان حمل‌‌‌ونقل سنگین، عمر بالای ۱۵سال و بخش عمده‌‌‌ای از آنها هم عمر بالای ۲۵ سال دارند. در منطقه لنجان اما آلودگی هوا بالای ۸۰درصد متاثر از ذوب‌‌‌آهن است و ۲۰درصد از حمل‌‌‌ونقل و سایر موارد متاثر می‌شود.
جان مردم گران است
بر اساس اظهارات مدیرعامل شرکت ذوب‌‌‌آهن اصفهان، این شرکت از سال‌‌‌های گذشته تاکنون بیش از ۴۰۰۰ میلیارد تومان برای محیط‌‌‌زیست هزینه کرده است، اما این واحد صنعتی همچنان در زمره صنایع آلاینده محسوب می‌شود. شهرستان لنجان که کارخانه ذوب‌‌‌آهن در آن قرار دارد، از جمله شهرهایی است که در بسیاری از روزهای سال با آلودگی هوا دست‌‌‌وپنجه نرم می‌‌‌کند و البته این تنها آلودگی برآمده از ذوب‌‌‌آهن نیست و دیگر حوزه‌‌‌ها نیز از این بابت با آسیب جدی روبه‌‌‌رو شده‌‌‌اند. مثل پساب کارخانه که آب‌‌‌های سطحی حومه کارخانه را آلوده می‌‌‌کند.
طی سال‌‌‌های گذشته مدیران شرکت ذوب‌‌‌آهن اصفهان بارها وعده تبدیل این مجموعه صنعتی به یک واحد پاک زیست‌‌‌محیطی را داده‌‌‌اند اما این وعده هیچ‌‌‌گاه عملی نشد. در سال ۸۴ مدیرعامل وقت شرکت ذوب‌‌‌آهن اصفهان اعلام کرد که این کارخانه تا سال ۸۶ به یک واحد صنعتی پاک از جهت عوارض زیست‌‌‌محیطی تبدیل می‌شود، یا سال۹۹ مدیر ایمنی، بهداشت و محیط‌‌‌زیست ذوب‌‌‌آهن اصفهان در گفت‌‌‌وگویی از رفع آلایندگی ذوب‌‌‌آهن از ابتدای امسال خبر داد. البته اقداماتی از سوی شرکت ذوب‌‌‌آهن اصفهان برای کاهش آلایندگی این واحد صنعتی انجام شده است. مثلا طی سال‌‌‌های اخیر میزان آلایندگی در برخی شاخص‌‌‌ها به‌شدت کاهش یافته است اما این شرکت همچنان آلاینده محسوب می‌شود و به استناد تبصره یک ماده ۳۸ قانون مالیات ارزش افزوده، باید یک‌درصد از فروش خود را به عوارض آلایندگی اختصاص دهند.
منبع: دنیای اقتصاد