بر این اساس طی دو روز گذشته از بازه زمانی واریز یارانه نقدی دو گروه از سرپرستان خانوار موضوع عدم واریز یا اخلال در بحث یارانه نقدی دی‌ماه را مطرح کرده بودند.
ابتدا این‌طور به نظر می‌رسید عدم واریز یارانه برای این افراد ناشی از اختلال سیستمی یا ایرادات بانکی بوده است، اما پیگیری‌ها از سازمان هدفمندی نشان داد دولت در حال برداشتن گام‌های جدیدی در نظام هدفمندی یارانه‌ها است؛ به گونه‌ای که روند پرداخت یارانه ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومانی مربوط به دی‌ماه ۱۴۰۲ از طریق سیستم بانکی براساس فهرست جدید انجام شده است.
بر این اساس، بازبینی خانوارها با شاخص‌های جدید بوده و براساس میزان درآمد، حجم سرمایه خانوارها اعم از خانه، ملک، خودرو و… انجام شده؛ به این ترتیب اطلاعات مربوط به دارایی افراد به‌روزرسانی و منجر به حذف تعدادی از خانوارها شده است. شناسایی کودکان دارای سوءتغذیه و اختصاص یارانه ویژه به آنها از اقدامات جدیدی است که در حوزه تخصیص یارانه انجام شده است. همچنین مشمولان جدید از بین زنان باردار و شیرده ۸ استان کم‌برخوردار به جامعه یارانه‌بگیران از دیگر تغییرات این بخش به شمار می‌رود تا افراد محق مشمول دریافت یارانه نقدی شوند.
از دیگر اقدامات جدید در این حوزه صدک‌بندی جامعه بود؛ بر این اساس اواسط آذرماه اخباری درخصوص صدک‌بندی برای مشخص شدن برخورداری یا عدم برخورداری افراد از یارانه اعلام شد. دهک‌بندی، طبقات جامعه را در ده دهک درآمدی قرار می‌دهد و طبق آنچه اعلام شده است از ده دهک حاضر در ایران، نه دهک یارانه نقدی دریافت می‌کنند، این در حالی است که در صدک‌بندی، جامعه بر حسب میزان درآمد و‌… به صد گروه تقسیم می‌شود و آن‌گونه که معاون وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی می‌گوید، دست سیاستگذار برای حذف یارانه بازتر از قبل می‌شود.
حذف یارانه ۵۰ هزار نفر
طیبه حسینی سخنگوی سازمان هدفمندی یارانه‌ها با بیان اینکه براساس قانون بودجه ۱۴۰۲ وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ملزم به بازبینی و شناسایی خانوار پردرآمد در دو نوبت و حذف آنها از دریافت یارانه نقدی است، به «جهان صنعت» اعلام کرد: نخستین بازبینی در اردیبهشت‌ماه انجام شد و با بازبینی میزان درآمد و سرمایه افراد، برخی خانوارها از فهرست دریافت یارانه نقدی حذف شدند.
به گفته حسینی، دومین بازبینی هم در نیمه دوم و در دی‌ماه انجام شد و تعدادی دیگر از خانوار ایرانی که در دهک نهم قرار داشتند با توجه به درآمدشان به دهک دهم اضافه شدند. از این‌رو تعدادی که پیش از این و تا آذرماه سال جاری در صف یارانه‌بگیران قرار داشتند، براساس فهرست جدید اعلامی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از دریافت یارانه نقدی حذف شدند.
سخنگوی سازمان هدفمندی یارانه‌ها با یادآوری اینکه براساس دهک‌بندی انجام‌شده توسط وزارت کار و رفاه اجتماعی تعدادی از مردم در دهک ۱۰ قرار گرفته‌اند، گفت: در این مرحله اختلالی در واریز یارانه نقدی وجود نداشته است و پرداخت یارانه ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومانی از طریق سیستم بانکی مطابق فهرست‌های جدید انجام شده است.
حسینی آماری از تعداد حذف‌شدگان ارائه نکرد، اما خبرها حاکی از آن است که در ماه جاری یارانه حدود ۵۰ هزار نفر حذف شده است.
به کجا باید شکایت کرد؟
نکته قابل توجه آنکه اگرچه غربالگری یارانه‌بگیران از سال‌ها پیش مورد تاکید کارشناسان بوده، اما با توجه به احتمال بروز خطای سیستمی باید سامانه‌ای جهت ثبت شکایات و بازبینی علل حذف شدن افراد از صف دریافت یارانه وجود داشته باشد.
از جمله مسائلی که دولت باید شفاف‌سازی کند این است که تجربه‌های قبلی غربال یارانه‌بگیران به‌خصوص اردیبهشت سال ۱۴۰۱ حکایت از آن داشت که در بین حذف‌شدگان خانوارهایی بودند که سرپرست خانوار بازنشسته و حداقلی‌بگیر بود، اما فرزند خانواده درآمد بالاتری داشت یا اینکه دارای خودرو و سپرده بانکی بود؛ وزارت رفاه نیز بر همین مبنا، یارانه کل خانوار را حذف کرده بود.
مساله بعدی مربوط به افرادی است که اگرچه تحت حمایت سازمان‌های حمایتی همچون سازمان بهزیستی و کمیته امداد امام‌خمینی‌(ره) هستند، اما بنا به دلایلی همچون داشتن یک خودرو و… از لیست یارانه‌بگیران حذف شده بودند. بنابراین اگر اطلاعات پایگاه رفاه ایرانیان دقیق‌تر بود باید به صورت پیش‌فرض این افراد را در فهرست یارانه‌بگیران قرار می‌داد نه اینکه آنها در بخشی از اطلاعات جزو ۳ دهک کم‌درآمد جامعه محسوب شوند و در پایگاه رفاه ایرانیان جزو دهک دهم!
موضوع بعدی اینکه برخی از خانوارهایی در فهرست حذف‌شدگان قرار گرفته بودند که فرزندان آنها بعد از ازدواج اقدام به جداسازی حساب یارانه خود نکرده‌ و خانوار به دلیل وضعیت مالی فرزند ازدواج‌کرده خود، از فهرست دریافت یارانه حذف شده بودند.
بنابراین با توجه به سوابقی که از وضعیت حذف یارانه در سال‌های قبل داشته‌ایم، بهتر بود دولت ابتدا نسبت به تعبیه سیستمی جهت دریافت شکایات مردمی اقدام و بعد یارانه‌بگیران را غربالگری می‌کرد.
دولت برای راه‌اندازی چنین سیستمی وعده‌های بسیاری داده، اما تا به امروز محقق نشده‌اند. در واقع برای تحقق این عده سامانه حمایت باید به‌روز باشد تا امکان شکایت و درخواست بازبینی دوباره برای افرادی که از دریافت یارانه نقدی حذف شده‌اند، فراهم باشد که تا امروز این امکان فراهم نبوده است.
بنابراین اگر از بین این ۵۰ هزار نفر خانواری به اشتباه حذف شده باشد نمی‌تواند به صورت سیستمی شکایت خود را ثبت کند و به تبع آن درخواست بازبینی دهد.
تاریخچه غربالگری یارانه‌بگیران
نکته اصلی آن است که طی ۱۲ سالی که از عمر یارانه‌ها می‌گذرد هر سال کارشناسان اقتصادی به دولت پیشنهاد می‌دادند که از روش تعدیل گام به گام در حذف دهک‌های پردرآمد استفاده کند. آنان پیشنهاد می‌کردند که دولت می‌تواند به صورت گام به گام و با اطمینان و دقت از اطلاعاتی که از نحوه میزان هزینه دهک‌ها در طول یک سال کسب می‌کند، در حذف دهک هدف نسبت به سایر دهک‌ها منطبق عمل کند، یعنی دقت در جامعیت اطلاعات از سرانه هزینه دهک‌ها می‌تواند مسیری راهگشا باشد.
کارشناسان تاکید می‌کردند با افزایش یارانه‌ها شاید در کوتاه‌مدت اثر تسکینی بر زندگی خانوارها داشته باشد، اما در میان‌مدت و بلند‌مدت نه تنها کمکی نمی‌کند، بلکه معیشت را برای خانواده‌ها سخت‌تر خواهد کرد.
با این حال نگاهی به تاریخچه ورود یارانه نقدی به ادبیات اقتصادی ایران نشان می‌دهد از بدو تولد یارانه‌های نقدی تاکنون، دولت‌ها مطابق با این پیشنهادات با عناوین مختلف به دنبال غربالگری و ساماندهی یارانه‌بگیران بوده‌اند؛ چه در دولت نهم که قرار بود با خوشه‌بندی وضعیت یارانه پرداختی به افراد را مشخص کند و چه در دولت‌های یازدهم و دوازدهم که هر سال در قالب‌های مختلفی، مساله حذف ثروتمندان از ردیف یارانه‌بگیران مطرح شده است. حتی در سال ۹۳ دولت گام‌هایی برای اجرای این تکلیف برداشت، اما به دلیل نبود بانک اطلاعاتی جامع از وضعیت درآمدی، دارایی، اقتصادی خانوارها، مسیر غربالگری موفق نبود.
دولت سیزدهم نیز مانند دولت‌های پیشین صرفا سر خود را با کاغذبازی گرم کرده و پس از گذشت بیش از ۲ سال ۵۰ هزار نفر را از صف دریافت یارانه خارج کرده است که آن هم به دلیل عدم امکان شکایت حذف شدگان احتمال بروز خطا دارد.
طی ۱۲ سالی که از اجرای هدفمندی یارانه‌ها می‌گذرد آنچه در عرصه عمل رخ داده، خارج از قواعد نوشته‌شده روی کاغذ بوده است و به دلیل عدم ضمانت قانون، هنوز اتفاق قابل توجه و موثری در این حوزه رخ نداده است.
اگر چهار دولت مذکور حتی بدون کاستن از حجم بودجه سالانه یارانه نقدی، صرفا ثروتمندان را از صف دریافت خارج و به همان میزان به یارانه افراد بی‌بضاعت و دهک‌های پایین درآمدی اضافه می‌کردند یا آن مبلغ را صرف افزایش رفاه اجتماعی و بهبود شاخص‌های رفاهی جامعه می‌کردند، قطعا به نتایج بهتری نسبت به آنچه که امروز شاهدش هستیم، دست می‌یافتند.
از سوی دیگر، با توجه به تورم فزاینده و کاهش ارزش پول ملی که طی ۵ سال اخیر با شدت بسیار گریبان اقتصاد ایران را گرفته است، مبلغ واریز ماهانه یارانه نقدی، دیگر مانند سال ۸۹ در پوشش هزینه‌های خانوارها موثر نیست.
علاوه بر این، اجرای ناقص طرح هدفمندی یارانه‌ها و نادیده گرفتن سهم صنعت و تولید از درآمدهای طرح هدفمندی و متمرکز شدن دولت صرفا روی پرداخت یارانه نقدی، اجحاف در حق اقتصاد کشور بوده است.
گفتنی است، حدود ۲۴ میلیون خانوار به تعداد حدود ۷۸ میلیون نفر در دهک‌های ۴ تا ۹ یارانه معیشتی ماهانه ۳۰۰ هزار تومان و ۳ دهک کم‌درآمد ۴۰۰ هزار تومان دریافت می‌کنند.