به نظر مي‌رسد منظور سخنگوي دولت از «محدوديت‌هاي مربوطه» شرايط سفت و سخت تحريم‌ها عليه ايران و باقي ماندن ايران در فهرست كشورهاي پرخطر مبادلات بانكي در گروه اقدام مالي موسوم به اف‌اي‌تي‌اف باشد.
چنانكه معاون سازمان توسعه تجارت ايران نيز اين موضوع را تاييد كرده و مي‌گويد: «ژاپن به خاطر شرايط تحريمي همكاري‌هاي لازم را براي حضور ايران در اكسپوي ژاپن را نكرد و در بدنه دولت تصميم‌گيري شد تا ايران از حضور در اين رويداد انصراف دهد.»
محمدصادق قنادزاده در گفت‌وگو با ايرنا درباره علت انصراف ايران از حضور در نمايشگاه اكسپوي ژاپن گفته است: «ايران قصد حضور در اكسپوي ژاپن را داشت، اما به علت عدم همكاري ژاپن و آماده نبودن زيرساخت‌ها انصراف داد.» ژاپن از ۲ سال گذشته از كشورهاي مختلف براي حضور در اكسپو دعوت كرده بود كه دعوت از ايران در حدود ۶ ماه گذشته صورت گرفته است. اين در حالي است كه به گفته اين مقام مسوول در سازمان توسعه تجارت، «غرفه‌هاي مناسب براي شركت در اكسپو توسط كشورهاي مختلف انتخاب شده بود و مكان و غرفه مناسب و درخور جايگاه ايران باقي نمانده بود؛ ضمن اينكه هنوز تبادلات مالي ايران به خاطر شرايط تحريمي با ژاپن درست نشده است.» سيد احمدرضا علايي‌طباطبايي، كميسر ژنرال ايران در اكسپو ژاپن در آبان ماه سال گذشته در خبري كوتاه اشاره كرده بود كه «براي حضور كشورها در رويداد اكسپو، نياز به افتتاح حساب بانكي و ايجاد ماهيت حقوقي در كشور ميزبان است كه بهرغم رايزني‌هاي ديپلماتيك انجام شده با دولت ژاپن در هفت ماه گذشته هنوز اين اجازه به كشورمان داده نشده است.»
اكسپو چيست و چرا اهميت دارد؟
اكسپو ۲۰۲۵ ژاپن يكي از بزرگ‌ترين نمايشگاه‌هاي صنعت و فناوري جهان است؛ تيرماه امسال شركت سهامي نمايشگاه‌هاي بين‌المللي ايران اعلام كرده بود كه امكان حضور ايران در اين نمايشگاه فراهم شده است و مي‌توان از اين فرصت براي معرفي توانمندي‌هاي ايران در اين حوزه استفاده كرد.
اين رويداد جهاني از ۲۴ فروردين ماه لغايت ۲۱ مهرماه سال آينده با موضوع طراحي جامعه آينده براي زندگي بشر برگزار خواهد شد؛ موضوع اصلي اكسپو ژاپن طراحي جامعه آينده براي زندگي بشر است. در اين نمايشگاه سه موضوع به عنوان عناوين فرعي اين نمايشگاه تعريف شده است كه اين موضوعات عبارتند از: «نجات زندگي بشر»، «توانمندسازي زندگي بشر» و «پيوند زندگي بشر».
برآورد پيش‌بيني بازديدكنندگان حدود ۲۸ ميليون نفر است كه ۱۰ درصد از اين شركت‌كنندگان خارجي هستند. اكسپو 2025 ژاپن به عنوان يك رويداد جهاني، بستري براي نمايش نوآوري‌ها در زمينه‌هايي مانند هوش مصنوعي، انرژي‌هاي تجديدپذير و فناوري‌هاي سبز فراهم مي‌آورد. ژاپن با تمركز بر طراحي آينده‌اي بهتر براي جامعه جهاني، به عنوان پيشگام در اين حوزه‌ها شناخته مي‌شود. ايران نيز با منابع طبيعي غني و نيروي انساني ماهر، فرصت‌هاي زيادي براي مشاركت در اين رويداد داشت، اما متاسفانه به‌طور كلي از حضور در اين نمايشگاه انصراف داد. اين نمايشگاه در حقيقت فرصتي براي نمايش دستاوردهاي ايران بود؛ در سال‌هاي اخير، ايران در حوزه‌هايي مانند انرژي‌هاي تجديدپذير و كشاورزي هوشمند پيشرفت‌هايي داشته است، اما به دليل تحريم‌ها و تبليغات منفي، اين دستاوردها به درستي معرفي نشدند. اكسپوي 2025 مي‌توانست فرصت مناسبي براي ايران باشد، تا نه تنها اين توانمندي‌ها را به نمايش بگذارد، بلكه با كشورهاي پيشرفته مانند ژاپن همكاري‌هاي فناورانه و علمي را گسترش دهد. مشاركت در اكسپو مي‌توانست سكوي تجاري و ديپلماتيك براي تهران باشد. شركت در اكسپو 2025 براي ايران تنها يك فرصت نمايشي نبود، بلكه يك سكوي تجاري و ديپلماتيك بود كه مي‌توانست روابط اقتصادي و سياسي ايران با ژاپن و ديگر كشورهاي شركت‌كننده را تقويت كند. اين رويداد همچنين مي‌توانست به جذب سرمايه‌گذاري و تقويت گردشگري در ايران نيز كمك كرده و با معرفي جاذبه‌هاي گردشگري و پروژه‌هاي زيرساختي، توجه سرمايه‌گذاران خارجي را جلب كند. با وجود اين فرصت‌ها، ايران نتوانست برنامه‌ريزي درستي براي حضور در اكسپو 2025 داشته باشد؛ در حالي كه بسياري از كشورها از ماه‌ها قبل شروع به آماده‌سازي خود براي حضور در اين رويداد كرده بودند.
تغيير عجيب پاويون ايران از نوع A به نوع X
نحوه حضور كشورها در رويداد بين‌المللي اكسپو به سه شكل است؛ در نوع اول، كشورِ ميزبان، زميني را در اختيار كشور شركت‌كننده گذاشته تا بر حسب سليقه و انتخاب خود اقدام به طراحي و اجراي پاويون مدنظر كند.
در نوع دوم، ميزبان سوله‌هاي يكساني را در اختيار كشورهاي متقاضي شركت‌كننده مي‌گذارد تا در نهايت مطابق سليقه و صلاح خود ديزاين و طراحي داخلي را اجرا كنند.
در نوع سوم و آخر كه مختص كشورهاي فقير است، صرفا به منظور تحقق هدف افزايش آمار حضور ساير كشورها در كشور ميزبان، كشور ميزبان خود به صورت منفعل اقدام به طراحي و ساخت پاويون براي كشورهاي ديگر مي‌كند و حتي اجراي محتويات پاويون را نيز راسا بر عهده مي‌گيرد.
در سايت ستاد ملي ايران در اكسپو، بخشي با عنوان «پاويون ايران» وجود دارد كه صرفا هفت دوره حضور ايران در اكسپو بدون هيچ توضيح ديگري، فهرست شده و اطلاعاتي درباره پاويون، طرح‌ها، ايده‌ها و برنامه ايران براي اكسپو ژاپن وجود ندارد. در تيرماه ۱۴۰۳ اما خبرگزاري كيودو ژاپن اعلام كرد كه ايران و پاكستان از ساخت پاويون در اكسپوي اوزاكا انصراف داده‌اند. اين خبرگزاري ژاپني در آن زمان اعلام كرده بود: «ايران قصد دارد پاويون خود را از نوع A به نوع X ساده‌تر تغيير دهد كه توسط برگزاركننده ساخته و به شركت‌كنندگان اجاره داده مي‌شود. در حالي كه پاكستان قصد دارد به نوع C تغيير كند، گزينه كم‌هزينه ديگري است كه توسط برگزاركننده ساخته مي‌شود.» غرفه‌هاي نوع A يك جاذبه كليدي هستند كه پيچيدگي‌هاي طراحي زيادي دارد و هزينه‌هاي در نظر گرفته شده براي آنها مانند نيروي كار بر برنامه‌هاي ساخت غرفه توسط شركت‌كنندگان تاثيرگذار است و تاكنون ۵۱ كشور در حال برنامه‌ريزي براي ساخت غرفه‌هاي خود از نوع A هستند و فقط سه كشور از جمله ايران تصميم گرفته بودند به غرفه‌هاي تيپ ايكس نقل مكان كنند.
تجربه ناموفق دوبي با 14 ميليون درهم هزينه
فرصت حضور ايران در اكسپوي 2025 در حالي از ميان رفته كه تجربيات ناخوشايندي نيز از اكسپوي 2020 در دوبي به جاي مانده است. اين نمايشگاه كه از فروردين تا مهر ماه 1401 برگزار شد، فرصت بزرگي براي ايران بود تا با معرفي فرهنگ و اقتصاد ايران به گردشگران و فعالان كسب و كارها، به موضوع «ايران‌هراسي» پايان دهد. اما نتيجه كار دست‌اندركاران پاويون ايران در اين نمايشگاه، به گفته برخي كارشناسان به فاجعه ختم شد.
خبرگزاري تسنيم در اين باره نوشته بود: «اختصاص ندادن بودجه بيشتر به شركت نمايشگاه‌هاي ايران، تغييرات متعدد در مديريت پاويون ايران، بي‌كفايتي مسوولان شركت نمايشگاه‌ها براي برپايي پاويون بهرغم حضور چندين ساله در نمايشگاه‌هاي خارجي از جمله 17 سال در اكسپو، عدم هماهنگي سازمان‌هاي مربوطه و وزارتخانه‌ها با يكديگر براي داشتن برنامه‌اي منسجم، تغيير دولت دوازدهم به سيزدهم و حضور بي‌حاصل اما مدت‌دار تعدادي از دست‌اندركاران اكسپو و در نهايت هزينه‌هاي بي‌اثر در دوبي براي مصرف شدن 14 ميليون درهم بودجه پاويون ايران بخشي از اين مشكلات بود!»
فرصت بزرگ براي مقابله با ايران‌هراسي
اكسپو فقط يك نمايشگاه جهاني نيست و در عمل يك ظرف زماني ۱۰ ساله را براي هر كشوري به تصوير مي‌كشد. در اكسپو قرار است بيش از ۱۶۰ كشور حضور داشته باشند، قطعا بازديدكنندگاني از اين كشورها به اكسپو ژاپن مي‌آيند و حتما كشورها را با يكديگر مقايسه مي‌كنند. سوال اين است كه آيا چنين ظرفيت بزرگي مي‌توانيم پيدا كنيم تا با ايران‌هراسي مقابله كنيم؟
در كجا بهتر از اكسپو مي‌توان تصوير ايران امروزين را معرفي و با رسانه‌هاي مخالف مقابله كرد؟ چه ويتريني بهتر از اين پيدا مي‌شود؟ مي‌توانستيم به ۲۸ ميليون نفر بگوييم ايران آنچه در رسانه‌ها معرفي كردند، نيست و حالا چنين فرصتي از دست رفته است. بسياري از كشورها تلاش مي‌كنند تا آينده خود را در سال‌هاي ۲۰۳۰ يا ۲۰۵۰ يا ۵۰ سال آينده ترسيم كنند و حتي نقشه‌هايي براي رفتن به مريخ مي‌كشند و مدعي آن مي‌شوند، ضمن اينكه نشان مي‌دهند داراي چه قدرتي از لحاظ تكنولوژي و فناوري هستند. ما كجاي اين نقشه هستيم؟